به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «خاورستان»، در تفسیر صفحه 182 قرآن کریم آمده است: وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی‏ وَ الْیَتامی‏ وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلی‏ عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَی الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلی‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ» «و اگر به خداوند و آنچه بر بندۀ خود، روز جدایی (حق از باطل) روز درگیری دو گروه (با ایمان و بی‌‏ایمان در جنگ بدر) نازل کردیم، ایمان دارید، بدانید که هر چه غنیمت گرفتید، همانا خمس (یک پنجم) آن برای خداوند و رسول خدا و خویشاوندان (او، اهل بیت علیهم‌السّلام) و یتیمان و بینوایان و در راه‏ ماندگان (از سادات) است؛ و خداوند بر هر چیزی تواناست»

نکته‌های سورۀ انفال - آیۀ ۴۱:
مخاطب این آیه در هنگام نزول، کسانی هستند که همراه پیامبر در جنگ بدر شرکت کرده و با جانفشانی و از جان‌گذشتگی، پیروزی را به دست آورده‌اند. کسانی که اهل نماز، روزه، هجرت، جهاد و شهادت بوده و چشم امید پیامبر به آنان بود، امّا با این حال خداوند در این آیه می‌‏فرماید: ای مجاهدان جبهۀ بدر، اگر به خدا و پیامبر و قرآن ایمان دارید، خمسَ غنائم را بدهید. یعنی شرط ایمان به خدا، علاوه بر نماز و روزه و جهاد، ادای واجب مالی یعنی خمس است.

واژۀ «غنیمت» و «غرامت»، هر یک شش بار در قرآن آمده است. همان‌گونه که غرامت شامل هر گونه ضرر مالی می‌‏شود، نه فقط ضرر جنگی، غنیمت هم نه تنها درآمد جنگی، بلکه هر گونه منفعتی را در بَر می‏‌گیرد. کتب لغت مانند لسان‌العرب، تاج‌العروس و قاموس و مفسّران اهل سنّت از قبیل قرطبی، فخر رازی و آلوسی نیز در عمومیّت لغت، شک ندارند.

همچنین در مفردات راغب آمده است: به هر چیزی که انسان به دست می‌‏آورد، غنیمت گفته شده است. در قرآن نیز غنیمت، برای غنائم غیر جنگی به کار رفته است: «فَعِنْدَ اللَّهِ مَغانِمُ کَثِیرَةٌ» (نساء، ۹۴) حضرت علی علیه‌السّلام نیز می‌‏فرماید: «من اخذها لحق و غنم» (نهج‌البلاغه، خطبه ۱۲۰)، کسی که به آیین خداوند عمل کند، به مقصود رسیده و بهره می‌برد.

طبق روایات و به عقیدۀ شیعه، غنیمت در این آیه شامل هر گونه در آمدی اعَم از کسب و کار و تجارت می‌‏شود. و نزول آیه در جنگ بدر، دلیل این نیست که خمس تنها در غنائم جنگی باشد و اگر هم مراد از غنیمت در آیه تنها غنائم جنگی باشد، باید گفت: یک مورد از خمس در این آیه آمده و موارد دیگر در روایات مطرح شده است.

خمس، در روایات نیز از اهمیّت ویژه‌‏ای برخوردار است؛ از جمله اینکه هر کس خمس مالش را نپردازد، مالش حلال نمی‌‏شود و نمی‌‏تواند در آن تصرّف کند و نماز با لباسی که خمس آن پرداخت نشده باشد، مشکل دارد. (برای توضیح بیشتر به کتاب خمس مؤلّف مراجعه شود.)

این آیه با آیۀ اوّل که انفال را تنها از خدا و رسول می‌‏داند، «قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ» منافاتی ندارد، زیرا با توجّه به آیۀ خمس، آن بزرگواران (پیامبر یا امام و نمایندۀ او) آنچه دریافت می‌‌کنند، خمس و یک پنجم آن را برای مصارف ذکر شده در آیه نگه می‏‌دارند و بقیۀ آن را (چهار پنجم)، به جنگجویان می‌‏دهند.

فقها خمس را در هفت‌چیز واجب می‌‏دانند:
۱. سود و منفعت کسب و درآمد سالیانه؛ ۲. گنج؛ ۳. معادن؛ ۴. گوهرهایی که از غوّاصی به دست می‌آید؛ ۵. مال حلال مخلوط به حرام؛ ۶. زمینی که کافر ذمّی از مسلمان بخرد؛ ۷. غنیمت جنگی. (برای توضیح بیشتر به توضیح‌المسائل مراجعه کنید.)

بسیار روشن است که خداوند نیاز به خمس ندارد؛ بنابراین سهم خدا، برای حاکمیّت قانون خدا و ولایت رسول، تبلیغات و رساندن ندای اسلام به گوش جهانیان، نجات مستضعفان و جلوگیری از مفسدان است.

بر پایۀ روایات، سهم خدا در اختیار رسول و سهم رسول و پس از او، در اختیار امام است. (تفسیر صافی) و این سه سهم در زمان غیبت امام، در اختیار نوّاب خاص و یا نوّاب عام او یعنی مجتهد جامع‌الشرائط و مرجع تقلید قرار داده می‏‌شود. (تفسیر نمونه)

«ذی القربی»، به دلیل روایات بسیار از شیعه (تفسیر نور الثقلین و کافی، ج ۱، ص ۵۴۴) و نیز برخی روایات اهل سنّت، همۀ بستگان پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله نیستند، بلکه مراد، امامان اهل بیت علیهم‌السّلام می ‏باشند که مقام امامت و رهبری دارند و خمس، متعلّق به رهبر و حکومت اسلامی است؛ نه فامیل پیامبر.

علاوه بر روایات، قرار گرفتن ذی‌القربی، در ردیف «اللَّه و للرسول» به خصوص با حرف «لام»، نشانۀ آن است که ذی‌القربی افراد خاصّی هستند که در خطّ خدا و رسولند.

از مصارف دیگر خمس در روایات، مساکین و در راه ماندگان از سادات بنی‌هاشم است؛ چون گرفتن زکات بر فقرای سادات حرام است، پس باید از طریق خمس، نیازهای آنان تأمین شود. (تفسیر مجمع البیان، وسائل، ج ۶، کتاب الخمس)

در واقع اسلام برای برطرف کردن محرومیّت‏‌های جامعه، دو چیز را واجب کرده است: یکی زکات که مربوط به همۀ فقرای جامعه می‌‏باشد و دیگری خمس که بخشی از آن مخصوص فقرای سادات است و خمس و زکات به اندازۀ نیاز سال فقرا به آنان پرداخت می‌‌شود؛ نه بیشتر.

امام رضا علیه‌السّلام فرمودند: تصمیم‌‏گیری در مقدار سهم برای هر یک از موارد شش‌گانۀ ذکر شده در آیه، با امام است. (تفسیر صافی)

پیام‌های سورۀ انفال- آیۀ ۴۱:
۱. پرداخت خمس واجب است؛ گرچه درآمد و غنائم کم باشد. «غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ»

۲. حال که با نصرت الهی در «بدر» پیروز شدید، حقّ خدا و رسول و اهل بیت علیهم‌السّلام و خمس غنائم را بپردازید. «غَنِمْتُمْ» «فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ»

۳. اسلام، مالکیّت اشخاص حقوقی را پذیرفته است. «لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی‏»

۴. محرومیّت‌زدایی، از برنامه‌‌های اسلام است و باید از ثمرۀ جهاد و غنائم به سود فقرا گام برداشت. «وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ»

۵. برای گرامیداشت طبقۀ محروم، نام آنان در کنار نام خدا و رسول و اهل بیت قرار گرفته است. «لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی‏ وَ الْیَتامی‏ وَ الْمَساکِینِ...»

۶. ایمان، عامل عمل به وظیفه و ایثار است. «لِلَّهِ خُمُسَهُ» «إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ»

۷. گذشت از مال، آن قدر دشوار است که گاهی رزمندگان هم در آن می‌‏مانند. «غَنِمْتُمْ» «إِنْ کُنْتُمْ...»

۸. نشانۀ ایمان کامل، خمس دادن است. به دنبال بیان ایمان، عبادت، هجرت و جهاد می‌‌فرماید: «لِلَّهِ خُمُسَهُ» «إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ...» بنابراین خمس، واجب دائمی و مستمرّ است، نه موسمی و موقّت، چون شرط ایمان است.

۹. عبودیّت، رمز دریافت معارف الهی است و پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله، بندۀ خالص خدا بود. «وَ ما أَنْزَلْنا عَلی‏ عَبْدِنا»

۱۰. وجود پیامبر میان مسلمانان، عامل یاری خداوند و پیروزی آنان است. «ما أَنْزَلْنا عَلی‏ عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ»

۱۱. روز جنگ، روز جدایی مدّعیان راستین از دروغگویان است. «یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَی الْجَمْعانِ»

۱۲. امداد الهی در جنگ بدر، حقّانیّت اسلام را روشن کرد؛ «یَوْمَ الْفُرْقانِ» و نمودی از قدرت خداوند بود. «وَ اللَّهُ عَلی‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ»

انتهای پبام/