حسین خزیمه‌نژاد، عضو هیئت علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه بیرجند، در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «خاورستان» از وضعیت بحرانی منابع آبی استان خراسان جنوبی خبر داد و بر لزوم بازنگری جدی در سیاست‌های مدیریت آب در این استان تأکید کرد.

 وی همچنین به‌عنوان نویسنده کتاب «منابع، مصارف و مسائل آب» و نماینده دانشگاه بیرجند در کارگروه سازگاری با کم‌آبی استان، به ضرورت انجام تغییرات بنیادین در نحوه بهره‌برداری از منابع آبی و توسعه فناوری‌های نوین برای مقابله با بحران آب در این منطقه هشدار داد.

بحران کمبود آب در استان خراسان جنوبی

خزیمه‌نژاد در ابتدا با اشاره به کاهش چشمگیر بارندگی‌ها در استان، به تشریح وضعیت موجود پرداخت و گفت: خراسان جنوبی به‌عنوان یکی از استان‌های خشک و کم‌بارش ایران، طی سال‌های اخیر با کاهش شدید بارندگی‌ها مواجه بوده است. بر اساس گزارش‌های سازمان هواشناسی ایران، متوسط بارش‌ها در این استان در سال‌های اخیر بیش از ۸۵ درصد کاهش یافته است. این کاهش شدید بارندگی‌ها، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک استان، به شدت بر وضعیت منابع آبی تأثیر گذاشته و امنیت آبی این منطقه را به یکی از مهم‌ترین چالش‌های توسعه‌ای تبدیل کرده است.

وی افزود: کاهش بارش‌ها، همراه با عواملی همچون فرسایش زیرساخت‌ها، فرسودگی شبکه توزیع آب، کاهش کیفیت منابع آبی و تغییرات اقلیمی، بحران کمبود آب را در این استان تشدید کرده است. وضعیت ذخایر آبی سدهای استان نیز وخیم است. بیش از ۸۸ درصد از ظرفیت سدهای خراسان جنوبی خالی از آب هستند و سه سد بزرگ این استان، یعنی سدهای شهید پارسا، دره‌بید و کریت، عملاً خالی شده‌اند.

چالش‌های کشاورزی و تهدیدات اقتصادی

یکی از مهم‌ترین بخش‌های مصرف‌کننده منابع آبی استان، بخش کشاورزی است. خزیمه‌نژاد تصریح کرد: بیش از ۹۰ درصد منابع آبی استان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و با کاهش دسترسی به منابع آب، تولیدات کشاورزی به شدت تحت تأثیر قرار گرفته است. کمبود آب باعث کاهش سطح زیرکشت، کاهش بهره‌وری و حتی رها شدن برخی اراضی کشاورزی شده است. این موضوع نه تنها امنیت غذایی استان را تهدید می‌کند، بلکه موجب ناپایداری اقتصادی در مناطق روستایی می‌شود.

وی ادامه داد: با توجه به شرایط خشکسالی و محدودیت منابع آبی، کشت محصولات پرآب‌بر در استان، همچون گندم، پنبه و جو، فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد کرده است. این محصولات به دلیل نیاز آبی بالا، در شرایط کنونی به یک عامل تشدید بحران تبدیل شده‌اند. برای مقابله با این معضل، باید الگوی کشت استان تغییر کند و به‌جای کشت محصولات آب‌بر، به کشت محصولات کم‌آب‌بر مانند عناب، زرشک و پسته که با شرایط اقلیمی این منطقه سازگاری بیشتری دارند، توجه شود.

راهکارهای پیشنهادی برای بهبود وضعیت منابع آبی

خزیمه‌نژاد در ادامه بر لزوم اصلاح و بهبود زیرساخت‌های آبی استان تأکید کرد و گفت: یکی از اولویت‌های اصلی برای مقابله با بحران آب، اصلاح شبکه توزیع آب و کاهش هدررفت منابع آبی است. طبق آمارهای رسمی، حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد از آب توزیع‌شده در استان به دلیل نشت و اتلاف فنی از دست می‌رود. در برخی مناطق روستایی این میزان حتی به ۴۰ درصد هم می‌رسد. بنابراین، اصلاح و نوسازی شبکه توزیع آب باید در اولویت قرار گیرد.

وی افزود: همچنین، استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری، همچون آبیاری قطره‌ای و بارانی، می‌تواند به‌طور چشمگیری بهره‌وری آب را افزایش دهد. به‌ویژه در بخش کشاورزی، که یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان منابع آبی است، بهره‌گیری از این فناوری‌ها می‌تواند کمک شایانی به مدیریت بهتر آب کند.

مدیریت منابع آب و سیاست‌های تخصیص

عضو هیئت علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه بیرجند در بخش دیگری از سخنان خود، به اهمیت به‌روزرسانی نظام مدیریت منابع آب در استان اشاره کرد و گفت: نظام مدیریت منابع آب استان باید به‌روز و کارآمدتر شود. استفاده از سامانه‌های پیشرفته مانند GIS و مدل‌سازی هیدرولوژیکی می‌تواند به‌طور دقیق‌تر و علمی‌تر نیازهای آبی استان را شبیه‌سازی کرده و تخصیص بهینه منابع آب را ممکن سازد.

وی افزود: همچنین، نظارت دقیق‌تر بر برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و اجرای قانون مجازات برای مصرف بی‌رویه آب، باید به‌عنوان یک اولویت در سیاست‌های آبی استان قرار گیرد. به‌کارگیری فناوری‌های نمک‌زدایی و بازیافت آب نیز می‌تواند از دیگر راهکارهای مؤثر برای تأمین منابع آبی جایگزین باشد.

اهمیت ترویج کشاورزی پایدار

خزیمه‌نژاد در پایان بر ضرورت ترویج کشاورزی پایدار در استان تأکید کرد و گفت: ترویج کشت محصولات کم‌آب‌بر و آموزش کشاورزان در زمینه مدیریت بهینه منابع آب، نقش مهمی در کاهش فشار بر منابع آبی دارد. همچنین، توسعه کشاورزی گلخانه‌ای و استفاده از سیستم‌های آبیاری هوشمند می‌تواند به کشاورزان کمک کند تا با کمترین مصرف آب، بیشترین بهره‌وری را داشته باشند.

وی افزود: در این راستا، اعطای تسهیلات به کشاورزانی که الگوی کشت خود را به سمت محصولات کم‌آب‌بر تغییر می‌دهند، می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش مصرف آب و حفظ منابع آبی استان داشته باشد.

خزیمه‌نژاد در پایان با تأکید بر اهمیت همکاری همه‌جانبه بین دستگاه‌های دولتی، جامعه علمی، بخش خصوصی و مردم محلی گفت: برای مقابله با بحران آب در استان خراسان جنوبی، باید همه‌جانبه و هماهنگ عمل کرد. بدون اتخاذ تدابیر فوری و مؤثر، این بحران می‌تواند پیامدهای زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی جدی به دنبال داشته باشد. استفاده از فناوری‌های نوین، بهبود مدیریت منابع آب و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، از جمله اقدامات اساسی است که می‌تواند به بهبود وضعیت منابع آبی استان کمک کند.

انتهای خبر/