به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «خاورستان» به نقل از شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ فضای مجازی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پدیده‌های اجتماعی عصر حاضر، تأثیر شگرفی بر شیوه‌های ارتباطی، فرهنگی و اجتماعی مردم گذاشته است. این فضا که با دسترسی آسان به گوشی‌های هوشمند و دستگاه‌های دیجیتال به‌خصوص در میان جوانان و کودکان در دسترس است، به‌نوعی به ابزاری برای شکل‌دهی به هنجارها و ارزش‌های اجتماعی تبدیل شده است؛ اما شاید کمتر کسی به این موضوع توجه کرده باشد که این فضا، به عنوان یک تیغ دو لبه، قادر است هم تسهیل‌گر روابط اجتماعی باشد و هم فرهنگ تجمل‌گرایی و مصرف‌گرایی افراطی را ترویج کند.

شیوع شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام، تلگرام و واتساپ در سال‌های اخیر، نه تنها نحوه ارتباطات افراد را تغییر داده، بلکه الگوهای جدیدی از زندگی را به نمایش گذاشته که گاهی با واقعیت‌های اجتماعی فاصله زیادی دارد. به‌ویژه در جامعه ایرانی، این فضا به عرصه‌ای برای نمایش زندگی‌های لوکس تبدیل شده و تجمل‌گرایی به‌عنوان یک هنجار اجتماعی پذیرفته شده است؛ این امر به نوبه خود موجب شده که بسیاری از افراد، به ویژه جوانان، تحت تأثیر این نمایش‌ها قرار گیرند.

تجمل‌گرایی، که علائم آن در زندگی روزمره مردم مشهود است، به تغییر رفتارها، نگرش‌ها و حتی روابط انسانی منجر شده و تهدیدی جدی برای ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه محسوب می‌شود. 

فضای مجازی به‌طور جدی شیوه‌های ارتباطی را دگرگون کرده و باعث شده است افراد بیشتر به تعاملات آنلاین تمایل پیدا کنند؛ در این میان، روابط انسانی به سمت سطحی‌نگری پیش رفته و سوابق عمیق و معنادار کمتر مشاهده می‌شود. در کنار این تغییرات، تجمل‌گرایی به‌عنوان یک هنجار اجتماعی در فضای مجازی رواج یافته است. سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها با به نمایش گذاشتن زندگی‌های لوکس و مصرفی خود، رقابتی نابرابر را ایجاد کرده‌اند که بسیاری از افراد به‌ویژه جوانان را به سمت ناکافی بودن تحت فشار قرار می‌دهند.

این مقایسه‌های مداوم بین زندگی واقعی و زندگی‌های معرفی‌شده در فضای مجازی، به نوعی حس رقابت و نیاز به تطابق را در افراد ایجاد می‌کند. این حس ممکن است به افزایش استرس و اضطراب منجر شود و در نهایت افراد را به خرید کالاهای تجملی و لوکس سوق دهد. در نتیجه، تجمل‌گرایی نه تنها به تغییر معیارهای اجتماعی و فرهنگی جامعه منجر می‌شود، بلکه فاصله طبقاتی را نیز عمیق‌تر می‌کند. اقشار کم‌درآمدتر، با ناتوانی در برآورده کردن این انتظارات اجتماعی، احساس نابرابری و عدم رضایت را تجربه می‌کنند.

این تغییرات در نهایت می‌تواند به تضعیف ارزش‌های فرهنگی مانند سادگی، همدلی و مهارت‌های ارتباطی منجر شود. به‌علاوه، فشار اجتماعی حاصل از تجمل‌گرایی می‌تواند به شکل‌گیری هویت‌های ناپایدار و نارضایتی از خود در جوانان منجر شود. بسیاری از آن‌ها ممکن است احساس کنند که نمی‌توانند به استانداردهای اجتماعی برسند و این موضوع به‌طور جدی بر روحیه و سلامت روان آن‌ها تأثیر می‌گذارد.

در این باره ناصر رضایی، جامعه‌شناس و پژوهشگر فرهنگی در گفتگو با دانا با بیان اینکه فضای مجازی به دلیل دسترسی گسترده و قابلیت‌های تصویری‌اش، به بستری برای نمایش و مقایسه تبدیل شده است؛ اظهار داشت: افراد به‌ویژه جوانان، تمایل دارند تصویری ایده‌آل و جذاب از زندگی خود ارائه دهند. این نمایش‌ها معمولاً جنبه‌های تجملی و مصرف‌گرایانه را برجسته می‌کند، زیرا این جنبه‌ها بیشتر جلب‌توجه می‌کنند.

وی افزود: تجمل‌گرایی در فضای مجازی تأثیرات عمیقی بر هنجارهای اجتماعی و فرهنگی دارد. از یک‌سو، ارزش‌های ساده‌زیستی و همدلی کمرنگ می‌شوند و از سوی دیگر، فشار اجتماعی برای تطابق با این استانداردهای تجملی افزایش می‌یابد. این امر به شکل‌گیری احساس ناکافی بودن و نارضایتی در افراد، به‌ویژه اقشار کم‌درآمد، منجر می‌شود.

این جامعه شناس با اشاره به نقش رسانه‌ها در این زمینه گفت: رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مسئولیت بزرگی دارند. آن‌ها باید از بازتولید و نمایش زندگی‌های تجملی خودداری کنند و به جای آن، محتواهایی خلق کنند که الهام‌بخش زندگی‌های معنادار، همدلانه و ساده باشد. رسانه‌ها می‌توانند با برجسته کردن داستان‌های موفقیت واقعی و ارزش‌های اخلاقی، به تغییر این روند کمک کنند.

در واقع؛ جهت مقابله با عواقب منفی تجمل‌گرایی و فضای مجازی، لازم است که نهادهای اجتماعی و فرهنگی در جهت معرفی و ترویج ارزش‌های انسانی و اخلاقی اقدام کنند. همچنین رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی باید محتواهایی تولید کنند که به ترویج سبک زندگی‌های ساده و معنوی بپردازند و از نمایش کالایی و تجملی زندگی‌ها خودداری کنند.

در نهایت، مسئله تجمل‌گرایی در جامعه به یک پدیده پیچیده تبدیل شده و نیازمند توجه، تحقیق و مدیریت موثر است؛ این چالش به همراه تأثیرات فضای مجازی، یک فرصت برای بازاندیشی و بازسازی ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی ایجاد می‌کند. از طریق همکاری و آگاهی‌ بخشی به جامعه، می‌توان به سوی یک جامعه عادلانه‌تر و پایدارتر حرکت کرد و ارزش‌های واقعی انسانی را زنده نگه داشت.

انتهای خبر/