- گروه : فرهنگی ,فرهنگی
- شماره : 3034
چهارشنبه‌سوری سنتی کهن و هویت فرهنگی ایران‌زمین
چهارشنبه سوری یکی از آیین‌های کهن و باستانی و البته بخشی از هویت فرهنگی ایران‌زمین است که باید با فرهنگ‌سازی و تبیین علت گرامیداشت آن، از تبدیل آن به چهارشنبه‌سوزی جلوگیری کرد.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «خاورستان» چهارشنبه‌سوری یکی از آیین‌های پاک و جشن‌های ایرانی است که از غروب آخرین سه‌شنبهٔ ماه اسفند، تا پس از نیمه‌شب تا آخرین چهارشنبهٔ سال، برگزار می‌شود و برافروختن و پریدن از روی آتش مشخصهٔ اصلی آن است. این جشن، نخستین جشن از مجموعهٔ جشن‌ها و مناسبت‌های نوروزی است که با برافروختن آتش و برخی رفتار‌های نمادین دیگر، به‌صورت جمعی در فضای باز برگزار می‌شود.
در‌واقع چهارشنبه سوری، آیینی برجای مانده از ایران باستان است که در نقاط مختلف این سرزمین پیش از رسیدن نوروز برگزار می‌شود و ایرانیان با اتحاد و همبستگی و ابراز شادی از سال گذشته، با انجام مراسمی خاص به شادی و سرور بر می‌خیزند.
مردم ایران‌زمین آیین و یادمان‌هایی در هنگامه‌های گوناگون برپا می‌داشتند که در این رسوم اعتقاد به پروردگار، امید به زندگی، پاکسازی محیطی و نبرد با اهریمنان در قالب نهاد‌ها، نمایش‌ها و آیین‌های گوناگون نمایشی گنجانده شده است، برخی از این سنت‌ها همانند چهارشنبه سوری در فرهنگ این سرزمین پایدار شده است و ریشه در منش، اخلاق و خرد نیاکان ما دارد.
اما متاسفانه اکنون این آیین از شیوه اصلی خود خارج شده و از چهارشنبه سوری به چهارشنبه‌سوزی تبدیل شده که نیاز است با فرهنگ‌سازی درست و منطقی، بدعت‌ها حذف و اصالت چهارشنبه سوری به آن برگردد.
آغاز جشن‌های نوروزی با آیین چهارشنبه سوری
حسین زنگویی استاد دانشگاه و پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار خاورستان، در خصوص منشا پیدایش چهارشنبه‌سوری و فلسفه‌ای گرامی داشت آن، اظهارکرد: آن‌چه که از متون معتبرفارسی ازجمله شاهنامه‌ی حکیم ابوالقاسم فردوسی درباب پیدایش جشن چهارشنبه سوری برمی آید، این است که در چنین زمانی آتش کشف شده است و مردم ایران به‌عنوان گرامی داشت آن توفیق خداوندی، هرساله در چهارشنبه‌ی پایان سال، جشن شکر وشادی برگزارمی نمایند و آن را مقدمه‌ی جشن نوروزقرارمی دهند که در حقیقت مقدمه‌ی تاریخ وتمدن قوم ایرانی به‌حساب می‌آید، به همین جهت مراسم عیدنوروز درایران، درحقیقت با چهارشنبه سوری آغازمی شود.
وی افزود: بنابراین اگر روزاول نوروز سه‌شنبه باشد، و"چهارشنبه سوری"درشب چهارشنبه‌ی هفته‌ی پیش ازآن برگزارشده باشد، اجرای مراسم نوروزی، نوزده روزطول می‌کشد واگر روز اول فروردین، چهارشنبه باشد، و"چهارشنبه سوری"، غروب روزِ پیش ازنوروز برگزارگردد، زمان اجرای مراسم نوروزی چهارده روز خواهدبود.
چهارشنبه سوری جشنی برای شکرگزاری کشف آتش
پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان جنوبی بیان کرد: طبق نظر فردوسی، کشف آتش به زمان هوشنگ پادشاه اساطیری ایران برمی گردد، وقتی که هوشنگ آتش را کشف کرد، آن را هدیه وفروغی ایزدی نا‌میدکه خرد‌مندان بایدآن راگرامی بد‌ارند.
وی با بیان اینکه آتش به‌عنوان فروغی ایزدی، عنصری مقدس و کشف آن اسطوره شده است، گفت: کشف آتش در زندگی و روابط انسا ن‌ها تغییرات اساسی ایجاد کرده است زیرا تا پیش از کشف آتش، انسان نیمی ازعمرش را در تاریکی شب‌ها و در دل غار‌های سرد و بی‌فروغ، در عزلت وانزوا می‌گذرانید و ازهرنوع کار وتلاشی درآن زمان محروم بود.
او افزود: اما آتش زمان کار وتلاش جهانیان را دوبرابرکرد، مردم را از تفرقه و فردگرایی به اجتماع و دورهم‌نشینی دعوت کرد، زمان خواب وبیداری واستراحت وکار وکوشش مردم را به هم درآمیخت. رژیم غذایی بشریت را تغییرداد، ابزارکار، زمان و مدت حضورش برای تسخیرطبیعت و بهره‌وری از آن را دگرگون ساخت، امکانات جنگی ودفاعی را متحول نمود، شکار حیوانات وتامین نیاز‌های بشری را تسهیل کرد.
زنگویی ادامه داد: بنابراین کشف آتش برای انسان بسیارمهم بوده وهست و به همین دلیل است که مردم ایران، روزکشف آتش توسط نیاکان خودرا، روز شکرگزاری این نعمت دانسته وبا برگزاری آیین چهارشنبه سوری آن را گرامی می‌دارند.
وی اظهارکرد: اگرما امروز خودرا درجایگاه مردمی قراردهیم که بیش از هزارسال قبل موفق به کشف آتش شده‌اند، به یقین به آن‌ها حق می‌دهیم که به خاطراین کشف عظیم وتاثیرگذار، برای نکوداشت این موهبت الاهی مراسم جشن آتش برگزار کنند، همچنان که امروزه تمام ملت‌ها ازجمله ملت ایران، ظهور و بروز وقایع وحوادث مهم و ملی خود مانند خاطرات پیروزی انقلاب اسلامی، دوران دفاع مقدس، روز قدس، ایّام دستیابی به کشف سلول‌های بنیادین، صنعت موشکی، انررژی هسته‌ای و... را گرامی می‌دارد و با برگزاری آیین‌های مناسب، بر دستاورد‌های آن‌ها در زندگی جمعی و اجتماعی تاکید می‌ورزد تا اهمیت زحمات و تلاش‌های پدیدآورندگان آن‌ها در خاطره‌ها بماند.
چهارشنبه سوری شاد در گذشته
پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان جنوبی در پاسخ به این سوال که ایرانیان پیش‌از‌این چگونه رسم یاد‌شده را بجا می‌آوردند، اظهارکرد: منابع تاریخی وسیاحت نامه‌های سیّاحان، دراین باره همان چیز‌هایی را می‌گوید که افرادی از هم سن و سال‌های بنده به یاد دارند. چنان که در خاطر دارم تا دو سه دهه گذشته، آیین چهارشنبه سوری در گوشه‌و‌کنار استان به‌ویژه در مناطق مختلف بیرجند، با مهرورزی و حضور همسایه‌ها و با شادی و عافیت برگزار می‌شد، همچنان که امروزه نیز در بسیاری از مناطق ایران ازجمله اکثر مناطق خراسان جنوبی، سالم و آرام برگزار می‌گردد.
وی افزود: غروب سه‌شنبه عده‌ای از اهالی هر محل، در چند نقطه معدود اجتماع می‌کنند، بزرگتر‌ها کمی هیزم برمی‌افروزند و اغلب عده‌ای از کودکان و نوجوانان از روی آن می‌پریدند و افراد خوش صدا ابیاتی می‌خوانند و می‌گویند «زردی من ازتو- سرخی تو ازمن» یا «ای غم برو شادی بیا - ای دَم برو، هَرگی نیا».
زنگویی بیان کرد: بنابراین حاضران لحظاتی را باشادی، آرامش خیال و انبساط خاطرو بدون دغدغه، دورهم می‌گذرانند، بچه‌ها و حتی بزرگتر‌ها از روی آتش می‌پرند و سپس آثارآتش و خاکستر را تمیز کرده و دنبال کار و زندگی خود می‌روند که امروزه هم این آیین در میان کوچه و محلات به همان روال ولی با تغییراتی ازجمله ترقه افروزی اجرا می‌شود.
سوء استفاده از اختلاف‌نظر‌ها درباره چهارشنبه سوری
پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان جنوبی با بیان اینکه متاسفانه آیین چهارشنبه سوری هدف توجه معاندان فرهنگ ایرانی قرار‌گرفته است، گفت: پیوسته عده‌ای بوده وهستند که بدون بررسی‌های عالمانه استدلال کرده و می‌کنند که چهارشنبه سوری مبنای دینی ندارد، درنتیجه گرفتن جشن چهارشنبه سوری، به معنای پرستش آتش است وکار نادرستی است. از طرف دیگر عده‌ای از متجددان و احتمالا دین ستیزان دیروزی و امروزی، چهارشنبه سوری را نماد روشنفکری می‌دانند و در پناه گرامیداشت آن، حرکات سبک، جِلف و شرم‌آوری از قبیل مزاحمت‌های خیابانی، آتش افروزیهای محلّه‌ای وترقه ترکانی‌ها‌ی کوچه‌ای وخیابانی انجام می‌دهند که نه‌تنها به‌هیچ‌وجه قابل دفاع، منطقی وعقلانی نیست، بلکه لکّه‌ی ننگی بر پیشانی آن کسانی است که با این حرکات سخیف، حرمت، شان و شوکت فرهنگ ایرانی را به لودگی و سرافکندگی می‌کشانند.
زنگویی افزود: این پیش زمینه‌ها‌ی فکری و برخی حوادث و رویداد‌های نا‌بخردانه بعضی ازطرفداران جشن چهارشنبه سوری، در طول سالیان دراز، کم‌کم ذهنیت‌های منفی‌ای را در ذهن و زبان برخی از آحاد جامعه، نسبت به این آیین‌ها فراهم آورده است.
وی بیان کرد: از طرف دیگردشمنان و بد‌خواهان بیرونی و درونی ایران اسلامی، چشم دیدن پایندگی، رشد، توسعه و اسقلال حاکمیت ایران را نداشته و ندارند، درنتیجه سعی می‌کنند با ابزار و رسانه‌های ارتباطی وفضای مجازی، به حوزه‌های ذهن و زبان مردم وارد شوند و عوامل وحدت‌آفرین و شادی‌افزای قوم ایرانی را تباه و تخریب نمایند و با به ابتذال کشاندن آن‌ها، ارزش تاریخی و دیرینگی آن را از میان‌بردارند.
او تصریح کرد: دشمنان برای تحقق این نوع اهداف می‌کوشند با تشویق جوانان به رفتار‌ها و گفتار‌های هنجارشکنانه، آیین‌های ما را بی‌محتوا و ناکارآمد جلوه دهند تا اندک‌اندک عوامل وحدت‌آفرین و شادی‌افزای منطقی مردم را از صفحه تاریخ و تمدن ایران محو نمایند.
دشمن به‌دنبال کشته‌سازی و تخریب در چهارشنبه سوری
پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان جنوبی تصریح کرد: بررسی عملکرد بعضی از افراد غافل در مراسم آیینی چهارشنبه سوری‌های چندسال اخیر، نشان می‌دهد که دشمن به‌دنبال این است که از اجتماع مردم برای ابراز شادی و شادمانی، سوء استفاده کند و با به راه انداختن ناهنجاری‌های مختلف از قبیل شلیک بمب‌ها ونارنجک‌های مشتعل کننده و آتش افروزیهای نادرست و رفتار‌های تخریب گرانه و مغایر با آیین شادمانی مردم، کُشته‌سازی و تخریب نمایی کند تا ضمن برهم زدن آرامش و تحلیل نیرو‌های حافظ امنیت، درگیرکردن کادر درمانی و ایجاد مزاحمت‌های رفتاری و روانی، شعله‌های نفرت و خشم را در جامعه برافروزد و کام ملت و دولت را تلخ نماید.
لزوم آگاه‌سازی نسل جوان از علت جشن چهارشنبه سوری
زنگویی تاکید کرد: ازاین رو خانواده‌ها باید با آشناکردن فرزندانشان با منشا این آیین و فلسفه برافروختن آتش چهارشنبه سوری، به پرپایی مجالس محله‌ای، محدود و کنترل شده بسنده نمایند و از ورود فرزندانشان به میدان‌ها، فضا‌ها واجتماعاتی که آلوده به اغراض سیاسی بد‌خواهان است و نتیجه‌ای جز زیان و ضرر‌های جانی و مالی نداشته و نخواهد داشت، جلوگیری نمایند.
وی عنوان کرد: دانایی و آگاهی از هرموضوع و مسئاله‌ای، به رفع خرافات، آشنایی با اصل آن موضوع و به انجام درست آن کمک می‌کند، اما بی‌خبری وجهالت نسبت به هرامری، باعث رواج خرافات و گمانه‌زنی‌های مختلف می‌گردد وانجام آن را با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌سازد. ازاین رو به گمان بنده، بهترین کار در شرایط فعلی، آگاه کردن نسل جوان با این موضوع و علت برگزاری این جشن می‌باشد.
او خاطرنشان کرد: نوجوان ما باید بداند که گذشتگان ما زمانی که توفیق کشف نعمتی نهفته در دل طبیعت را پیداکردند و توانستند با کمک آن کیفیت زندگی بشریت را ارتقا بخشند، خوشحال شدند و به همین دلیل هرسال در سالگرد کشف آن نعمت الهی و ایزدی، به شکرانه دستیابی و بهره‌وری از آن، با روشن کردن چندبوته اندک، شعله‌های آتش را به نمایش می‌گذارند تاضمن ابراز شادمانی و خرسندی، مجددا شکر وسپاس آن نعمت را ابراز نمایند، زیرا ابراز شکرگذاری از نعمتی، باید با وقار، احترام و رعایت حریم و منافع همسایگان و دیگر افراد جامعه همراه باشد. دراین صورت، آیین چهارشنبه سوری کم‌کم به مسیر اصلی خود برخواهد گشت وتبعات منفی آن از میان خواهد رفت.
چهارشنبه سوری فرصتی برای تعلیم ارزش‌های فرهنگی
پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان جنوبی ادامه داد: فلسفه‌ی برگزاری آیین‌ها، اهداف مشخصی داشته و دارد، چنان که فلسفه برگزاری آیین چهارشنبه سوری، یادآوری دستیابی اقوام ایرانی به نعمت عظیم آتش وابرازشکرگزاری به پیشگاه خداوند هستی وصاحب آتش است. اگر جامعه و والدین و مسئولان فرهنگی کشور بتوانند ازاین فرصت استفاده نموده و قدمی درتعلیم ارزش‌های فرهنگی بردارند، کاری بس ارزشمند خواهد بود زیرا توانسته‌اند با اغتنام فرصت از این شرایط پیش‌آمده، گوشه‌هایی از هویت فرهنگی جامعه را تبیین نمایند و موجبات تعلق خاطر فرزندانشان را به این سرزمین محقق سازند.
وی تصریح کرد: اما اگر خانواده‌ها و جامعه بخواهند با سهل‌انگاری و پاک کردن صورت مسئله وتکفیر این نوع آیین‌ها، احساسات جوانان را نادیده بگیرند و به بهانه عوارض و مشکلات ناشی ازانجام نادرست این نوع آیین‌ها، ازاقامه آن‌ها جلوگیری نمایند، زیانی جبران‌ناپذیر و سنگین بر فرهنگ جامعه تحمیل خواهد شد که از بزرگ‌ترین تهدیدات فرهنگی امروز جامعه ما به شمار می‌آید زیرا امروزه دشمنان نظام اسلامی، به چیزی کم‌تراز تباهی فرهنگ ایرانی نمی‌اندیشند.
وی افزود: بنده تصور می‌کنم اگرجامعه‌ی ما از خُرد و بزرگ، آگاهانه دنبال فراهم کردن مقدمات برگزاری آیین‌های مختلف ازجمله چهارشنبه سوری باشند، آن را بشناسند و به دیگران بشناسانند، به افزایش آگاهی‌های مردمی، تقویت روابط ملی، انسجام فرهنگی و وحدت رویه مردم برای حفظ جامعه و مقابله با دشمنان، خدمتی قابل ستایش خواهندکرد.
انتهای پیام/٧
