به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «خاورستان»، خراسان جنوبی، استانی که بیش از نود درصد وسعت آن را مناطق خشک و نیمه‌خشک تشکیل می‌دهد، طی سال‌های اخیر با بحرانی بسیار جدی و پیچیده در زمینه منابع آبی خود مواجه شده است.

کاهش بی‌سابقه بارندگی‌ها و خشکسالی‌های مکرر، در کنار برداشت‌های غیرمجاز و بی‌رویه از منابع زیرزمینی، وضعیت آب استان را به شرایط هشدار و بحران رسانده است.

 این موضوع نه تنها تهدیدی برای تأمین آب شرب و کشاورزی منطقه است، بلکه مخاطرات زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی عمیقی به همراه دارد که نیازمند توجه فوری و اقدامات راهبردی است.

وضعیت بارندگی و منابع آب

بر اساس گزارش‌های رسمی، از ابتدای سال آبی ۱۴۰۳ تاکنون، میزان بارندگی در خراسان جنوبی نسبت به میانگین بلندمدت ۴۴ درصد و نسبت به سال گذشته ۵۲ درصد کاهش یافته است.

 این کاهش شدید بارندگی به معنی کاهش محسوس ذخایر سطحی و زیرزمینی آب است که به طور معمول بیش از ۹۵ درصد آب مصرفی استان را تأمین می‌کنند.

متأسفانه، خشکسالی‌های پیاپی باعث شده است که افت سطح آب‌های زیرزمینی در دشت‌های مختلف استان به طور متوسط ۲۲ سانتی‌متر و در برخی نقاط مانند دشت سده به ۷۵ سانتی‌متر برسد.

 کسری مخزن آب‌های زیرزمینی در سال گذشته حدود ۱۲۷ میلیون مترمکعب گزارش شده که نشان‌دهنده برداشت بیش از حد مجاز و کاهش ذخایر زیرسطحی است.

وضعیت سدهای مخزنی و ظرفیت ذخیره‌سازی

خراسان جنوبی دارای ۸ سد مخزنی است که ظرفیت ذخیره‌سازی آنها حدود ۷۵ میلیون مترمکعب است؛ اما اکنون نزدیک به ۸۰ درصد این ظرفیت خالی است که این امر به شدت احتمال تامین آب سطحی را کاهش داده و فشار بیشتری بر منابع زیرزمینی وارد می‌کند.

پیامدهای بحران آب بر کشاورزی و تامین آب شرب

کشاورزی که بیش از ۸۸ درصد مصرف آب استان را به خود اختصاص داده است، بیشترین آسیب را از این بحران می‌بیند. کاهش منابع آب و افت سطح سفره‌های زیرزمینی، کشاورزان را در معرض مخاطرات جدی قرار داده و ادامه این روند می‌تواند به کاهش تولید محصولات کشاورزی و به خطر افتادن امنیت غذایی منطقه منجر شود.

علاوه بر کشاورزی، تأمین آب شرب که سهم ۹ درصدی مصرف را دارد نیز تحت تأثیر مستقیم این بحران قرار گرفته و کیفیت و کمیت آب آشامیدنی در خطر است.

لزوم مدیریت هوشمند و اصلاح الگوی کشت

به گفته مسئولان، مدیریت منابع آب به شیوه‌های سنتی دیگر پاسخگو نیست و باید به سمت بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و روش‌های هوشمند حرکت کنیم.

استفاده از سامانه‌های دقیق اندازه‌گیری و کنترل برداشت آب، صدور پروانه‌های بهره‌برداری منطبق بر ظرفیت‌های واقعی و جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز از جمله راهکارهای ضروری است.

یکی از مهم‌ترین راهکارها، تغییر الگوی کشت در استان است. کشاورزی خراسان جنوبی باید به سمت محصولات کم‌آب‌بر حرکت کند و استفاده از روش‌های نوین آبیاری مانند آبیاری تحت فشار و کشت گلخانه‌ای توسعه یابد. این تغییر نیازمند حمایت‌های جدی دولت، آموزش مستمر کشاورزان و فرهنگ‌سازی در سطح جامعه است.

محصولات پرآب‌بر مانند پنبه و هندوانه که مصرف بالای آب دارند، باید به تدریج جای خود را به محصولات اقتصادی‌تر و کم‌آب‌تر بدهند تا مصرف آب کاهش یابد و کشاورزی با منابع محدود سازگار شود.

اهمیت آموزش و مشارکت اجتماعی

بحران آب یک مسئله صرفاً فنی نیست بلکه چالشی اجتماعی و اقتصادی است که حل آن نیازمند همکاری همه‌جانبه است. رسانه‌ها و نهادهای آموزشی باید در ارتقای آگاهی عمومی نقش مؤثری ایفا کنند تا کشاورزان و مردم با شناخت بهتر از شرایط و راهکارهای مدیریت مصرف، در مسیر اصلاح الگوهای مصرف حرکت کنند.

همچنین مسئولان باید تلاش کنند تا مشارکت فعال مردم در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های مدیریت آب فراهم شود، چرا که بدون همفکری و همراهی عمومی، راهکارهای فنی و مدیریتی به تنهایی نمی‌تواند مشکل را حل کند.

چشم‌انداز و ضرورت اقدامات فوری

بحران آب در خراسان جنوبی هشدار جدی برای آینده استان است. بدون تغییرات ساختاری و مدیریت هوشمندانه منابع آب، شرایط روز به روز بحرانی‌تر خواهد شد و پیامدهای جبران‌ناپذیری بر امنیت غذایی، سلامت و اقتصاد استان خواهد داشت.

سند سازگاری با کم‌آبی استان که هدف کاهش ۱۶۴ میلیون مترمکعبی برداشت آب در بخش کشاورزی تا سال ۱۴۰۵ را دنبال می‌کند، می‌تواند نقشه راه مهمی باشد، اما اجرای موفق آن نیازمند عزم راسخ، همکاری بین‌بخشی و پایبندی به سیاست‌های مشخص است.

مسئولیت عبور از این بحران نه تنها بر عهده مدیران و کارشناسان بلکه بر دوش تمامی مردم و فعالان اجتماعی است. با همت جمعی، استفاده از فناوری‌های نوین، اصلاح الگوهای کشت و مصرف و افزایش آگاهی عمومی، می‌توان به سوی آینده‌ای پایدار و مدیریت بهینه منابع آبی حرکت کرد.

۸۲ درصد ظرفیت سدهای خراسان جنوبی خالی است

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار ما، از خالی بودن بخش عمده‌ای از ظرفیت سدهای مخزنی این استان خبر داد و گفت: تنها ۱۸ درصد از حجم این سدها آبگیری شده است.

سارانی اظهار داشت: حجم کل سدهای مخزنی استان ۷۵ میلیون مترمکعب است که از این میزان، تنها ۱۳ میلیون و ۳۰۰ هزار مترمکعب آب در مخازن سدها ذخیره شده و این مقدار معادل ۱۸ درصد از ظرفیت کل آن‌هاست. بنابراین، در حال حاضر ۸۲ درصد از ظرفیت سدهای خراسان جنوبی خالی است.

وی با اشاره به دلایل این وضعیت ادامه داد: کاهش بارندگی‌های سال آبی جاری و نبود روان‌آب کافی موجب شده سدهای استان به‌طور مناسب آبگیری نشوند. این مسئله نشان‌دهنده استمرار شرایط خشکسالی و کم‌آبی در استان است.

سارانی تصریح کرد: با توجه به اقلیم خشک منطقه و فصلی بودن رودخانه‌های استان، بیش از ۹۵ درصد از آب مصرفی خراسان جنوبی از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود و سهم آب‌های سطحی از تأمین منابع آبی بسیار ناچیز است.

وی افزود: در شرایطی که بارش‌ها ناکافی بوده و جریان آب سطحی ایجاد نشده، اتکا به سدهای مخزنی به‌تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای آبی استان باشد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی همچنین درباره وضعیت سد نهرین که بخشی از آب شرب شهر طبس را تأمین می‌کند، گفت: در حال حاضر کمتر از یک میلیون مترمکعب آب در این سد ذخیره شده است و با توجه به قرار داشتن در فصل گرم سال، مدیریت مصرف آب در این شهر ضرورت دارد.

سارانی در پایان با تأکید بر نقش مشارکت مردم در مدیریت بحران آب افزود: صرفه‌جویی در مصرف آب و استفاده بهینه از منابع موجود، اصلی‌ترین راهکار عبور از شرایط کم‌آبی کنونی در استان است.

انتهای خبر/