به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «خاورستان»، شهرستان خوسف با قدمتی کهن، از گذشته‌های دور به عنوان یکی از هسته‌های مهم تجمع انسانی در جنوب خراسان مطرح بوده است.

این شهرستان در کتاب «نزهه‌القلوب» حمدالله مستوفی با عنوان «معظمات بلاد قهستان» ثبت شده و امروز با دارا بودن ۲۵ اثر ملی، ۳۷ خانه تاریخی و مجموعاً ۱۰۷ اثر ثبت ملی و معنوی، دومین شهرستان خراسان جنوبی از لحاظ تعداد آثار ثبتی و نخستین شهرستان از نظر تعداد خانه‌های تاریخی ثبت شده محسوب می‌شود.

اما وجه شاخص و منحصر به فرد خوسف، هنر سنتی و میراث معنوی آن است؛ به ویژه پنبه و پارچه «مله» که نمادی از هویت فرهنگی و اقتصادی این شهرستان به شمار می‌آید.

پنبه مله؛ میراث پنج قرن خوسف

پنبه «مله» یا همان «سرخچه»، محصولی بومی و ویژه شهرستان خوسف است که بیش از پنج قرن قدمت دارد. این پنبه به رنگ قهوه‌ای طبیعی و با ویژگی‌های منحصر به فردی مانند سازگاری با محیط زیست، دوام و عمر طولانی، نرمی بیشتر نسبت به پنبه معمولی و کاربردهای فرهنگی و درمانی شناخته می‌شود.

علی صالحی، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان خوسف در این باره گفت: پنبه و پارچه مله، محصولی منحصر به فرد است که هنر چندین نسل خوسفیان را نمایندگی می‌کند. این محصول علاوه بر ویژگی‌های فنی و زیبایی‌شناختی، در تقویت فرهنگ بومی و توسعه اقتصادی شهرستان نقش بی‌بدیلی دارد.

فرآیند تولید پنبه مله کاملاً سنتی است. به دلیل کوتاهی الیاف، این پنبه با کمان حلاجی نمی‌شود و نخ‌ریسی آن به صورت دستی انجام می‌گیرد. از این نخ برای تولید پارچه‌های معنوی و سنتی مانند جانماز، پرده مسجد، سفره نان و شال سر استفاده می‌شده است. سرخچه‌هایی که هنوز در صندوقچه مادران خوسفی نگهداری می‌شود، گواهی بر استمرار این هنر در طول نسل‌هاست.

پنبه «مله» در فرهنگ فارسی عمید به نوعی پنبه زرد رنگ و پارچه خاکی ترجمه شده و در زبان محلی به «سرخچه» شهرت دارد. این محصول بومی نه تنها جنبه فرهنگی دارد، بلکه به دلیل تولید انحصاری در خوسف، از مزیت اقتصادی برخوردار است و می‌تواند مانع خام‌فروشی و ایجاد ارزش افزوده در منطقه شود.

تاریخچه و اهمیت اقتصادی پنبه مله

کشت پنبه مله در خوسف همزمان با پنبه سفید در این منطقه مرسوم بوده است. اعتقاد مردم خوسف به برکت و خوش‌یمنی این پنبه موجب می‌شد که کشاورزان آن را در کنار پنبه سفید بکارند. گفته می‌شد که اگر آب با عبور از پنبه مله به دیگر محصولات برسد، برکت و باروری زمین افزایش می‌یابد.

در گذشته، ارتباط و تعامل بین شهرستان‌های خوسف، نهبندان و سربیشه سبب شد تا مناطق غربی این شهرستان‌ها نیز به صورت پراکنده به کاشت و تولید پنبه مله و بافت پارچه آن اقدام کنند. تجارت این محصول نیز در مسیرهای بین منطقه‌ای رونق داشته است و سابقه اقتصادی قابل توجهی در منطقه به ثبت رسیده است.

با وجود خشکسالی‌های چند دهه اخیر و گرایش کشاورزان به کشت ارقام وارداتی با الیاف بلند، پنبه مله تا مدتی کمرنگ شد و حتی بذر آن در معرض نابودی قرار گرفت. اما در سال‌های اخیر، تلاش‌های جدی برای احیا و خالص‌سازی بذر این محصول بومی آغاز شد و نقش آن در حفاظت از ذخایر ژنتیکی گیاهی کشور مورد توجه قرار گرفت.

سیدمهدی خبیری، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان خوسف در گفتگو با خبرنگار ما گفت: من در سال ۱۳۹۴ بذر این پنبه را از صندوقچه یکی از کشاورزان قدیمی شهرستان پیدا کردم و در چند هکتار گلخانه به صورت نشاء کشت نمودم. در حال حاضر حدود ۱۷ هکتار از سطح اراضی کشاورزی شهرستان زیر کشت پنبه مله قرار دارد و آماده‌ایم برای سال آینده نیز نهاده، بذر و خرید توافقی محصول را تأمین کنیم.

اقدامات توسعه‌ای و فرهنگی

شهرستان خوسف با هدف احیای پنبه مله و هنر سنتی مرتبط با آن، اقدامات گسترده‌ای انجام داده است که از جمله آن می توان به ثبت ملی پنبه مله و دانش سنتی کشاورزی و نخ‌ریسی آن در تاریخ ۲۳ تیرماه ۱۳۹۷، راه‌اندازی نخستین خانه مله بافی خراسان جنوبی در تیرماه ۱۳۹۷ در خانه تاریخی تاجور شهرستان خوسف، ثبت خوسف به عنوان «شهر ملی مله» در مردادماه ۱۳۹۸، تشکیل نخستین شرکت تعاونی تخصصی صنایع دستی مله با عنوان «شرکت تعاونی تولیدی صنایع دستی ریس‌مله خوسف»،  برگزاری دوره‌های آموزشی بالشت‌زنی، نخ‌ریسی و بافت مله برای بیش از ۹۰ نفر از زنان و دختران شهرستان و ایجاد فروشگاه‌های صنایع دستی و حضور هنرمندان خوسف در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی اشاره کرد.

 فاطمه حسینی، یکی از بافندگان باسابقه مله، می‌گوید: یاد گرفتن و بافتن مله برای ما فقط یک کار هنری نیست؛ این میراث مادربزرگان ماست و هر نخ آن داستان و خاطره‌ای از گذشته دارد. امیدوارم با حمایت مسئولان، این هنر به نسل‌های بعد نیز منتقل شود.
 به گفته هرچند با بازگشت این پنبه به عرصه کشت و کار و ورود کهنه کاران به این عرصه و همچنین ملی شدن آن این امیدها بیش از پیش افزایش یافته اکنون انتظار جهانی این نوع پنبه خاص خوسف را می کشیم.

ظرفیت‌های گردشگری و اقتصادی

شهر ملی مله بافی خوسف علاوه بر جنبه فرهنگی، نقش مهمی در توسعه گردشگری و اقتصاد محلی دارد. برنامه‌های آتی شامل برگزاری جشنواره ملی مله بافی، ایجاد بازارچه دائمی صنایع دستی، حمایت از کشاورزان برای تولید مواد اولیه و افزایش صادرات محصولات به بازارهای داخلی و بین‌المللی است.

علی صالحی، رئیس اداره میراث فرهنگی خوسف، در این باره افزود: با توجه به نقش بی‌بدیل صنایع دستی در توسعه اشتغال، گردشگری و فرهنگ بومی، خوسف با کارگاه‌های فعال و ظرفیت‌های موجود، می‌تواند پارچه‌های مله را به استان‌ها و حتی کشورهای دیگر صادر کند و این هنر سنتی را به عنوان نماد فرهنگی و اقتصادی منطقه معرفی نماید.

تجارب کشاورزان و تولیدکنندگان

کشاورزان و تولیدکنندگان محلی نیز نقش کلیدی در احیای این هنر دارند.  محمد رضایی، یکی از کشاورزان باسابقه، می‌گوید: پنبه مله محصولی است که با عشق کاشته می‌شود. ما با وجود سختی کار، به این محصول اهمیت می‌دهیم چون می‌دانیم ارزش فرهنگی و اقتصادی آن بیش از هر محصول دیگری است.

با توجه به حمایت‌های جهاد کشاورزی، کشاورزان قادر هستند نه تنها بذر و نهاده مورد نیاز خود را تأمین کنند، بلکه محصول تولیدی‌شان را به صورت توافقی به فروش برسانند. این امر انگیزه کشاورزان برای ادامه کشت و توسعه سطح زیرکشت پنبه مله را افزایش داده است.

چشم‌انداز آینده

با توجه به اقدامات صورت گرفته و ظرفیت‌های موجود، خوسف در مسیر تبدیل شدن به یک مرکز ملی و حتی بین‌المللی در حوزه صنایع دستی و میراث فرهنگی قرار دارد. توسعه گردشگری، برگزاری نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها، آموزش نسل جدید و افزایش صادرات، بخشی از برنامه‌های آینده این شهرستان است.

صالحی در پایان گفت: با گسترش آموزش‌ها، افزایش مشارکت مردم و جذب گردشگر و سرمایه‌گذاری فرهنگی، پنبه مله نه تنها یک میراث فرهنگی، بلکه یک برند ملی و حتی بین‌المللی خواهد شد.

پنبه و پارچه مله خوسف، نه تنها نماد هویتی و فرهنگی این شهرستان است، بلکه زمینه اشتغال، توسعه گردشگری و رونق اقتصادی را فراهم کرده است. احیای این میراث ملی، نشان‌دهنده اهمیت حفاظت از ذخایر ژنتیکی و سنت‌های بومی کشور است و خوسف می‌تواند با برنامه‌ریزی‌های دقیق، این هنر سنتی را به جهانیان معرفی کند.

انتهای خبر/