به گزارش خبرنگار خاورستان، استان خراسان‌جنوبی که 50 درصد مساحت این استان را بیابان تشکیل می‌دهد و هر ساله در فصل تابستان درگیر بادهای 120 روزه سیستان وگرد وغبار ناشی از این استان است.

استان خراسان‌جنوبی با دارا بودن مساحتی برابر 150هزار و 797 کیلومتر مربع 9.15درصد کشور عزیزمان ایران و 0.1 درصد مساحت خشکی‌های جهان را به خود اختصاص داده است.

حدود 96.5درصد از كل مساحت استان معادل 14 میلیون و 573 هزار و 87 هکتار را عرصه‌هاي طبيعي در بر مي‌گيرد؛ پدیده‌های بياباني با مساحتی برابر 5 میلیون و 433 هزار و 890 هکتار 36 درصد از مساحت کل استان و 3.3 درصد مساحت کشور را در بر می‌گیرد.

مراتع کم تراکم بیابانی با مساحتی برابر هفت میلیون و 557 هزار و 705 هکتار معادل 50 درصد مساحت کل استان را  و 4.6 درصد مساحت کشور را در بر می‌گیرد.

مراتع خوب و نیمه متراکم با مساحتی برابر 945 هزار و 394 هکتار 6.3 درصد مساحت کل استان و0.57 درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده است.

جنگلهای تنک و نیمه انبوه با مساحتی برابر 636 هزار و 98 هکتار 4.2 درصد مساحت کل استان را 0.38 درصد مساحت کشور را دربر می‌گیرد.

این استان با قرار داشتن بر روی کمربند خشک و نیمه خشک نیمکره شمالی دارای ذخائر منابع آبی بسیار ضعیف و نزولات جوی کم، تبخیر سالیانه بسیار شدید و میزان پوشش گیاهی اندک است. این شرایط موجب گردیده که از کل عرصه های طبیعی استان 36 درصد را عرصه های بیابانی و 50 درصد را مراتع کم تراکم بیابانی تشکیل دهد.

علیرضا نصرآبادی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی در گفتگو با خبرنگار خاورستان، اظهارکرد: استان خراسان‌جنوبی دومین استان بیابانی کشور است که براساس مطالعات انجام شده در خصوص مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی و به‌روزرسانی سال 1398، 32 كانون بحراني فرسايش بادي شناسايي شده که سطح اين كانون‌ها برابر دو میلیون و 112 هزار و 109 هکتار است که سطح مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی در سطح استان در سال 1398 برابر چهار میلیون و 866 هزار و  210 هکتار است.

بیش از 845 هزار میلیارد ریال خسارت ناشی از گرد وغبار

وی با بیان این‌که مجموع خسارت‌هاي ناشي از اين كانون‌هاي بحراني در خراسان‌جنوبی سالانه حدود 845 هزار و 65 میلیارد ريال برآورد شده است، افزود: این در حالی است که در سال 95 تعداد کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در سطح استان، 28 کانون به مساحت یک میلیون و 386 هزار و 741 هکتار و مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی در سطح استان برابر سه میلیون و 121 هزار و 476 هکتار بوده است و این آمار نشان از افزایش یک میلیون و 764 هزار و 734 هکتاری مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی و 725 هزار و 368 هکتاری کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در بازه زمانی 4 ساله مطالعات این طرح در استان دارد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی به مهمترین مراکز بالقوه و بالفعل تولید ریزگرد در خراسان‌جنوبی اشاره کرد و افزود: فعال‌ترین کانون‌های بحرانی خراسان‌جنوبی شامل ریگ بشرویه، حلوان شهرستان طبس، سهل‌آباد شهرستان نهبندان، سه‌قلعه شهرستان سرایان و شاهرخت شهرستان زیرکوه است که در تولید بادی گردوغبار در استان سهم بیشتری دارند.

نصرآبادی افزود: سایر کانون‌های بحرانی فرسایش نظیر دشت مرک شهرستان بیرجند نیز به صورت موقت و در فصول خاص در تولید ریزگرد نقش دارند که شاید جزو کانون های بحرانی نباشند.

4.8 میلیون هکتار تحت تاثیر فرسایش بادی است

وی بیان‌کرد: در خراسان‌جنوبی سطحی برابر 4.8 میلیون هکتار در کلیه شهرستان‌های استان تحت تاثیر فرسایش بادی قرار دارد که از این سطح، سطحی برابر 2.1 میلیون هکتار با توجه به خسارت فرسایش بادی به مناطق مسکونی، کشاورزی، صنعتی و زیرساخت‌های حیاتی استان به‌عنوان کانون‌های بحرانی فرسایش بادی شناسایی شده که این کانون‌ها در کلیه شهرستان‌های استان پراکنده است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی علت اصلی بیابان‌زایی در استان را فعالیت‌های انسانی دانست و افزود: در کنار شرایط سخت محیطی از جمله خشکسالی و کاهش بارندگی ناشی از تغییر اقلیم باعث تشدید پدیده‌ی بیابان‌زایی شده است.

نصرآبادی ادامه‌داد: این فعالیت‌های انسانی شامل بهره‌برداری غیر اصولی از آب‌های سطحی و زیرزمینی، بهره‌برداری غیر اصولی از معادن، چرای مفرط مراتع خارج از ظرفیت چرایی و فصل مناسب و توسعه بی‌رویه کشاورزی و عدم توجه به دانش نوین در کشاورزی و بهره‌وری مناسب از آب در این بخش است که بخش اعظم آب استحصال شده از منابع زیرزمینی صرف این بخش می‌شود.

وی با بیان این‌که سابقه بیابان‌زدایی در کشور به سال‌های 1347 بر می‌گردد، گفت: در خراسان‌جنوبی با تشکیل اداره جنگل‌بانی در شهر بیرجند در سال 1358 فعالیت‌های بیابان زدایی در استان آغاز شد که عمده فعالیت‌های بیابان‌زدایی در شهرستان های نهبندان، سربیشه و زیرکوه صورت گرفته است.

منشا اصلی گرد وغبار داخلی است

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی تصریح‌کرد: به‌جز نوار مرزی شرقی استان که علت اصلی گروغبار ناشی از وزش بادهای 120 روزه سیستان ناشی از ارتفاعات کشور همسایه افغانستان است در دیگر بخش‌های استان طوفان‌های گرد و غبار غالبا منشا داخلی داشته و ناشی از اختلاف فشار روز و شب و یا همجواری با دو کویر بزرگ کشور ( کویر مرکزی و کویر لوت ) است که گروغبار ایجاد شده بخش اعظم استان را فرا می‌گیرد.

نصرآبادی بیان‌کرد: با توجه به سطح بسیار زیاد کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان و شرایط سخت محیطی در طول 20 سال اخیر فعالیت‌های بیابان‌زدایی انجام شده در سطح استان نقش موثری در کاهش گرد و غبار و طوفان‌های شن و ماسه در استان داشته است.

وی اضافه‌کرد: با توجه به وجود بیش از 800 هزار هکتار جنگل طبیعی و دست کاشت تاغ در مناطق بحرانی فرسایش بادی در استان مشکل ریزگرد در استان همانند سایر استان‌ها ملموس نبوده و این جای بسی خرسندی دارد و تلاش می‌شود در همین راستا با انجام فعالیت‌های اصولی و کارشناسی در قالب طرح‌های مصوب مدیریت مناطق بیابانی و مقابله با کانون‌های بحرانی فرسایش بادی گام‌های موثری در کاهش آثار ناشی از حرکت شن‌های روان و طوفان‌های گردوغبار برداشته شود.

نهال‌کاری بیش از هفت هزار هکتار با گونه‌های مقاوم به خشکی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی اظهارکرد: عمده فعالیت‌های بیابان‌زدایی و مقابله با کانون‌های بحرانی فرسایش بادی و ریزگردها در غالب پروژه‌های بیولوژیک و بیومکانیک در حال انجام است که در این خصوص می‌توان به اجرای بیش از هفت هزار هکتار نهال‌کاری با گونه‌های مقاوم به خشکی و شوری خاک و همچنین بیش از هشت هزار هکتار مراقبت و آبیاری عرصه‌های نهالکاری شده در کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در سطح استان در سالهای 98 تا 1400 را نام برد.

نصرآبادي يادآورشد: در سال 1401 نیز پروژه‌های مورد نظر به سازمان منابع طبیعی کشور پیشنهاد شده که امید است با تصویب این پروژه‌ها اقدامات بیابان‌زدایی و کنترل کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان همانند سال‌های گذشته، از پیشرفت مناسبی برخوردار باشد.

وی گفت: بر اساس آمار و اطلاعات موجود، گذشته‌ی استان از وضعیت بهتری برخوردار بوده است چرا که در بازه زمانی سالهای 1968 تا 1982، 33 درصد از مساحت استان در گستره اقلیم خشک و نیمه خشک بوده است و فقط 67 درصد آن در گسترده اقلیم فراخشک قرارداشته است ولی با گذشت 48 سال از این مدت اقلیم استان به سمت فراخشک تغییر یافته است و از سال 2012 به شرایطی نزدیک شده ایم که 5/91 درصد استان در اقلیم فراخشک قرار گرفته و فقط 5/8 درصد از استان در اقلیم خشک و نیمه خشک قرار دارد و آن نیز هم به نحوی است که 5/0 درصد از مساحت استان که غالبا منطق کوهستانی شمالی استان را در بر می گیرد در اقلیم نیمه خشک قرار می گیرند.

شرایط بحرانی خراسان‌جنوبی از نظر مراتع و سفره‌های آب زیرزمینی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی خاطرنشان‌کرد: بدون شک تغییر آب و هوای استان و کاهش بارندگی‌ها در استان برای هر یک از ما ساکنین استان پوشیده نیست و در طول این 50 سال اخیر این تغییرات از شتاب فزاینده‌ای برخوردار بوده است به طوری که شرایط استان هم‌اکنون در شرایط بحرانی از نظر مراتع و سفره‌های آب زیر زمینی قرار دارد.

نصرآبادی بیان‌کرد: عدم مراقبت از سفره های آب زیرزمینی با برداشت‌های غیر مجاز و خارج از ظرفیت، بهره برداری بیش از حد از مراتع خارج از ظرفیت و فصل چرا که نتیجه ی آن ممنوع و بحرانی شدن تمامی دشت‌های استان از نظر حفر چاه و از بین رفتن مراتع مرغوب و متوسط مان و توسعه اراضی بیابانی در استان است.

خراسان‌جنوبی جزو 11 کانون بحران کشور

وی یادآورشد: بر اساس آخرین آمار ارائه شده توسط سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور در خصوص پدیده گردوغبار در کشور در بازه زمانی 10 دی ماه تا 19 اسفند ماه سال 1394، استان خراسان‌جنوبی در زمره 11 کانون وقوع طوفان‌های گردوغبار در کشور قرارداشته و از مجموع وقایع طوفان و پدیده گردوغبار ثبت شده در حدود 2/8 درصد متعلق به این استان بوده است و استانهای سیستان و بلوچستان و کرمان با 29.5 و 9.7 درصد که در مجاورت این استان قراردارند بیشترین درصد وقوع این پدیده در کشور را داشته اند.

لزوم بازنگری در برنامه‌های توسعه‌ای خراسان‌جنوبی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی با اشاره به این‌که شهرستان نهبندان در بین شهرستانهای استان بیشترین درصد وقوع این پدیده را در بین شهرستانهای استان به خود اختصاص می‌دهد، افزود: لزوم بازنگری در برنامه‌های توسعه‌ای استان و توجه ویژه به منابع طبیعی به‌عنوان بستر حیات و تولید از جمله راهکارهای مقابله با این بحران است.

نصرآبادی توجه ویژه به مباحث بیابان‌زدایی، احیا، اصلاح مراتع و آبخیزداری در جهت کنترل کانون‌های بحرانی فرسایش بادی، تثبیت شن‌های روان، تقویت و بهبود وضعیت سفره های آب زیرزمینی با کنترل روان آبهای سطحی و تغذیه این سفره‌ها از دیگر راهکارهای مقابله با پدیده گرد و غبار است.

وی بیان‌کرد: مراقبت هر چه بیشتر منابع جنگلی استان اعم از طبیعی و دست کاشت به‌منظور جلوگیری از تخریب و مقابله با آفات و بیماری‌های این مناطق باید مورد توجه قرار گیرد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی لزوم بازنگری در بخش کشاورزی به‌عنوان بیشترین مصرف کننده آب در استان (بالغ بر 90 درصد) در  جهت تغییر الگوی کشت و افزایش بهره‌وری آب در این بخش را از دیگر راهکارهای مقابله با گرد و غبار بیان کرد.

نصرآبادی افزود: ایجاد اشتغال مولد و پایدار از طریق توسعه تعاونی‌ها و تشکل‌های مردم نهاد در جهت بهبود سطح زندگی ساکنین خراسان‌جنوبی باید مورد توجه قرار گیرد.

وی خاطرنشان‌کرد: جلوگیری از تخریب غیرمجاز عرصه‌های طبیعی در فرآیندهای بهره‌برداری از معادن یا انجام فعالیت‌های عمرانی از جمله احداث جاده یا مسیرهای انتقال گاز ، آب، فیبر نوری باید صورت بگیرد.

لزوم تعاملات فرابخشی برای مقابله با گرد وغبار

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی اظهارکرد: راه‌های مقابله با گردوغبار متعدد بوده و جهت نیل به این مهم، تعاملات فرابخشی و همچنین هماهنگی کلیه دستگاه‌ها و تفکیک وظایف هربخش، الزامی است؛ از این طریق با اقداماتی تلفیقی و فاز به فاز می‌توان بر این پدیده نوظهور، چیره شد.

نصرآبادی تهیه نقشه پهنه‌بندی مناطق بحرانی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و بازدیدهای میدانی را از راه‌های مقابله با گرد و غبار دانست و گفت: در این خصوص این اداره کل اقدام به شناسایی کلیه کانونها بحرانی فرسایش بادی، میزان خسارت به منابع زیستی و اقتصادی و اولویت بندی این مناطق کرده است که در قالب کتابچه شناسایی مناطق تحت تاثیر و کانون‌های بحرانی فرسایش بادی استان تصویب و منتشر شده است.

وی ادامه‌داد: پس از شناسائی مناطق برداشت و با توجه به اولویت‌های مدنظر، اقدامات مکانیکی مبنی بر عملیات شن‌ریزی، ریختن سنگ‌ریزه و احداث بادشکن‌های غیر زنده در مناطق بحرانی باید صورت بگیرد که از مزایای این عملیات کنترل ذرات ریز میکرونی است که تحت تاثیر باد غالب نبوده و کمترین حرکت و جابجایی را دارد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی تاکیدکرد: پس از انجام اقدامات مکانیکی، مهم‌ترین بخش کار با انجام عملیات بیولوژیکی و کاشت درختچه‌ها (نهالکاری) آغاز می‌شود که با توجه به این‌که ریزگردها غالبا رس و سیلت تشکیل یافته‌اند و منشاء این ذرات نیز رسوبات رودخانه‌ای و تالاب‌ها است لذا بسترکاشت از خاک‌های حاصل‌خیز محسوب شده و از این منظر شرایط برای استقرار گونه‌های گیاهی بسیارمطلوب خواهد بود.

نصرآبادی گفت: مراقبت‌های پس از کاشت و استقرار درختچه‌ها در منطقه بحرانی، سبب مهار ریزگردهای بیشتری شده و بدین طریق پوشش‌های موجود در عرصه بمانند" تله" مانع از بلندشدن ذرات ریز ازسطح زمین خواهندشد.

وی اظهارکرد: آخرین فاز عملیات با هدف کنترل و تثبیت بیشترمناطق برداشت است که این اقدامات شامل غرس نهال گونه‌های درختی واجد نرمش اکولوژیکی بالا و دامنه بردباری زیاد است و از این طریق با افزایش پوشش گیاهی تثبیت ریزگردها به انجام خواهد رسید؛ لذا درصورت اعمال مدیریت جامع و نظارتی به موقع و مستمر، می‌توان اکوسیستمی پایدار را جایگزین شرایط موجود کرد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی خاطرنشان‌کرد: جلب توجه سازمان‌هاي بين المللي و لزوم همكاري كشورهاي منطقه و تحت تأثير پديده گرد و غبار در انجام طرح‌هاي عمراني و توجه به تبعات زيست محيطي آن مي‌تواند در شمار راهكارهاي اساسي و درازمدت محسوب شود.

سهم ناچیز خراسان‌جنوبی از اعتبارات بیابان‌زدایی

نصرآبادی یادآورشد: در راستای نیل به اهداف و پیشنهاد کنترل بیابان‌زایی و کاهش گردوغبار در سطح استان، تخصیص اعتبارات متناسب با سطح بسیار زیاد عرصه‌های تاثیرپذیر لازم و ضروری است که متاسفانه در چند سال اخیر از محل اعتبارات استانی سهم بیابان‌زدایی، درصد بسیار ناچیزی بوده و از محل منابع ملی نیز علی رغم اعتبار مناسبی که در سال های 98 تا 1400 به استان اختصاص پیدا کرده در سال جاری سهم بیابان‌زدایی استان از این اعتبارات محدود بوده است.

وی افزود: در تامین اعتبار عملیات‌های بیابان‌زدایی متناسب با سطح عرصه‌های بیابانی در استان با چالش بزرگی مواجه است لذا امید است با اولویت دادن به موضوع بیابان‌زایی به‌عنوان یک چالش بسیار مهم فرا روی استان با توجه به شرایط بد آب و هوایی حاکم بر استان، اعتبارات مناسبی بدین منظور مد نظر قرار گیرد.

انتهای خبر/ 5