به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «خاورستان»، این روزها دشت‌های خراسان جنوبی غرق در رنگ بنفش گل‌های زعفران است؛ عطری که با وزش نسیم پاییزی در روستاهای قاینات، سرایان، فردوس و بیرجند می‌پیچد، نوید فصل برداشت طلای سرخ را می‌دهد.
زعفران، گران‌ترین ادویه جهان و محصولی استراتژیک در اقتصاد کشاورزی خراسان جنوبی است؛ محصولی که نام ایران و این استان را در جهان پرآوازه کرده است. اما واقعیت تلخ این است که با وجود کیفیت ممتاز و شهرت جهانی، زعفران خراسان جنوبی همچنان به‌صورت خام فروخته می‌شود.

در بازارهای داخلی و خارجی، زعفران ایرانی اغلب بدون برند و بسته‌بندی مناسب به فروش می‌رسد و کشورهایی مانند اسپانیا و آلمان با فرآوری و بسته‌بندی مجدد آن، چندین برابر سود به‌دست می‌آورند. این در حالی است که کشاورزان بومی، که ماه‌ها در شرایط سخت و کم‌آبی برای تولید این محصول زحمت کشیده‌اند، از سود واقعی بی‌نصیب می‌مانند.

 
بازاری که دلالان در آن می‌چرخند

در شهر بیرجند، این روزها صحنه‌ای تکراری در بازارها دیده می‌شود. کشاورزان با کیسه هایی پر از گل زعفران در گوشه و کنار معابر نشسته‌اند و محصول خود را به‌صورت فله‌ای می‌فروشند. محمد امیرآبادی، یکی از زعفران‌کاران روستای باقران، به خبرنگار خاورستان می‌گوید: بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند گل زعفران بخرند چون از نظر اقتصادی برایشان به‌صرفه‌تر است. هر کیلو گل زعفران حدود یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار تومان قیمت دارد و از آن حدود سه مثقال زعفران خشک به‌دست می‌آید.

وی ادامه می‌دهد: با اینکه قیمت هر مثقال زعفران خشک بیش از دو میلیون تومان است، اما به‌دلیل هزینه‌های بالای پاک‌کنی و خشک‌کردن، کشاورزان ناچارند گل را همان‌طور بفروشند. این کار باعث می‌شود دلالان سود ببرند و ما از ارزش واقعی محصولمان بی‌بهره بمانیم.

به گفته این کشاورز، دلالان در روزهای اوج برداشت به بازارها می‌آیند و گل زعفران را به قیمت پایین خریداری می‌کنند، سپس با نیروی کار ارزان اقدام به پاک‌کردن و خشک‌کردن آن می‌کنند و در نهایت با سود بالا به بازار می‌فروشند.

 
رسم دیرینه و چالش امروز

پاک‌کردن گل زعفران در شب‌های پاییزی یکی از سنت‌های قدیمی خانواده‌های خراسان جنوبی است. بسیاری از خانواده‌ها، به‌ویژه در مناطق روستایی، شب‌ها گرد هم می‌آیند و گل‌های زعفران را پاک می‌کنند. اما این رسم دوست‌داشتنی دیگر پاسخگوی نیاز اقتصادی کشاورزان نیست.

در شرایطی که دنیا به‌سمت صنایع دانش‌بنیان و فرآوری محصولات کشاورزی حرکت کرده، ادامه خام‌فروشی زعفران به‌معنای از دست دادن فرصت‌های شغلی، ارزآوری و توسعه است.

 
بحران آب، دشمن پنهان زعفران

یکی از چالش‌های بزرگ زعفران‌کاران خراسان جنوبی، بحران کم‌آبی است.
مهدی کاظمی، زعفران‌کار باسابقه قاینات، در گفت‌وگو با خبرنگار خاورستان می‌گوید:خشکسالی‌های متوالی و شور شدن آب قنوات باعث کاهش عملکرد مزارع شده است. زعفران گیاهی کم‌آب‌بر است، اما اگر کیفیت آب پایین بیاید، عیار محصول هم افت می‌کند.

وی اضافه می‌کند: در سال‌های اخیر برخی از کشاورزان به کشت ارگانیک روی آورده‌اند چون بازار جهانی به زعفران ارگانیک علاقه‌مند است. ولی تولید ارگانیک نیاز به حمایت و آموزش دارد. اگر دولت خرید تضمینی و قیمت‌گذاری مناسب برای زعفران ارگانیک انجام دهد، کشاورزان انگیزه بیشتری خواهند داشت.

 
آمار تولید و جایگاه جهانی

طبق اعلام محسن اسفندیاری رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، سطح زیرکشت زعفران استان در سال جاری به ۱۶ هزار و ۱۲۱ هکتار رسیده است.

وی می‌گوید: پیش‌بینی می‌شود تولید زعفران خشک در سال زراعی جاری با رشد ۲۰ درصدی نسبت به سال قبل، به حدود ۴۲ تُن برسد. بیشترین سطح زیرکشت مربوط به شهرستان‌های قاینات با ۵ هزار هکتار، سرایان با ۳۴۵۷ هکتار و فردوس با ۳۱۷۷ هکتار است.

اسفندیاری می‌افزاید: «ر مجموع، بیش از ۲۳ هزار و ۵۰۰ خانوار در استان به کشت زعفران مشغول هستند. خراسان جنوبی از نظر کیفیت مقام نخست کشور و از نظر میزان تولید پس از خراسان رضوی در رتبه دوم قرار دارد.

وی با اشاره به صادرات زعفران می‌گوید: بخش عمده زعفران استان به کشورهای چین، امارات، اسپانیا و کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می‌شود، اما هنوز فرآوری صنعتی در استان در حد مطلوب نیست. کشورهای اروپایی مانند آلمان با استخراج ترکیباتی چون کروسین و سافرانال از زعفران، چندین برابر ارزش افزوده ایجاد می‌کنند.

 سود جهان از زعفران ایران

طبق آمار شورای ملی زعفران ایران، بیش از ۸۰ درصد زعفران جهان در ایران تولید می‌شود، اما فقط ۱۵ درصد آن به‌صورت بسته‌بندی‌شده و با برند ایرانی صادر می‌گردد.
محسن احتشام، رئیس این شورا، در گفت‌وگو با خاورستان می‌گوید: خام‌فروشی زعفران، بزرگ‌ترین چالش این صنعت است. ما بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان هستیم، اما سهم اندکی از بازار برندهای جهانی داریم. کشورهایی مانند اسپانیا زعفران ایران را فله‌ای می‌خرند، بسته‌بندی می‌کنند و با برند خودشان می‌فروشند. این یعنی ما فقط زحمت را می‌کشیم و دیگران سود می‌برند.

وی تأکید می‌کند: اگر برنامه‌ریزی استراتژیک برای بازار، برند و زنجیره ارزش انجام شود، سود حاصل از زعفران مستقیماً به جیب کشاورزان خواهد رفت. بخش خصوصی در این مسیر گام‌هایی برداشته، اما حمایت دولتی کافی نبوده است.

تعهدات ارزی و موانع صادرات

یکی از مشکلات جدی صادرکنندگان زعفران، الزام به بازگشت ارز حاصل از صادرات است که با نام «تعهد ارزی» شناخته می‌شود. سلمان اسحاقی، نماینده مردم قاینات و زیرکوه در مجلس، در گفت‌وگو با خاورستان اظهار می‌کند: برای رفع مشکل تعهد ارزی زعفران نیاز به هماهنگی چند وزارتخانه وجود دارد. معاون رئیس‌جمهور قول مساعد داده است، اما روند کار کند پیش می‌رود. این مسئله مانع فعالیت قانونی بسیاری از صادرکنندگان شده است.

وی با انتقاد از اختلاط زعفران بی‌کیفیت با زعفران مرغوب ایرانی گفت: این اقدام، به اعتبار و شناسنامه ملی زعفران آسیب می‌زند. باید استانداردهای دقیق‌تری برای حفظ اصالت زعفران خراسان جنوبی تدوین شود.

اسحاقی همچنین خواستار ورود شرکت‌های دارویی و دانش‌بنیان به حوزه زعفران شد و گفت: زعفران فقط ادویه نیست؛ خاصیت دارویی و صنعتی زیادی دارد. با سرمایه‌گذاری در صنایع دارویی می‌توان اشتغال پایدار و ارزش افزوده واقعی ایجاد کرد.

فرصتی برای صنایع دانش‌بنیان

زعفران حاوی ترکیباتی همچون کروسین، سافرانال و پیکروکروسین است که در صنایع دارویی، آرایشی و غذایی کاربرد گسترده دارند. استخراج این مواد نیازمند دانش فنی و فناوری پیشرفته است.کارشناسان معتقدند ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به حوزه فرآوری زعفران، می‌تواند تحولی بزرگ در اقتصاد منطقه ایجاد کند.

اسفندیاری رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان نیز در این‌باره می‌گوید: تسهیلات بانکی با بهره پایین، تخصیص زمین صنعتی و ایجاد زیرساخت‌های لازم می‌تواند سرمایه‌گذاران را برای ایجاد صنایع فرآوری جذب کند. اگر بتوانیم زعفران را از مرحله خام‌فروشی به فرآوری و بسته‌بندی برسانیم، سود آن چند برابر خواهد شد.

راهکارها برای احیای جایگاه زعفران

کارشناسان حوزه کشاورزی و اقتصاد چند راهکار کلیدی برای نجات زعفران از خام‌فروشی مطرح می‌کنند که از جمله آن می توان به توسعه صنایع فرآوری و بسته‌بندی در مبدأ تولید، ایجاد برند ملی واحد برای زعفران ایران، تسهیل تعهدات ارزی و حمایت از صادرکنندگان قانونی، ترویج تولید ارگانیک و آموزش کشاورزان، ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به استخراج ترکیبات دارویی زعفران وایجاد صندوق حمایت از زعفران‌کاران برای جلوگیری از فروش اضطراری محصول اشاره کرد.اجرای این راهکارها می‌تواند ضمن افزایش درآمد کشاورزان، از مهاجرت روستاییان جلوگیری کرده و اشتغال پایدار در استان ایجاد کند.

زعفران خراسان جنوبی، میراثی گران‌بها و نماد تلاش مردم این دیار است. اما تا زمانی که این محصول به‌صورت خام و فله‌ای فروخته شود، کشاورزان از ثمره زحمت خود بی‌بهره خواهند بود.
سرمایه‌گذاری در صنایع فرآوری، بسته‌بندی و صادرات برنددار، نه‌تنها می‌تواند نام ایران را در بازار جهانی تثبیت کند، بلکه زمینه‌ساز رونق اقتصادی و اشتغال پایدار در خراسان جنوبی خواهد شد.

طلای سرخ این استان، اگر به جای خام‌فروشی در مسیر علم، فناوری و مدیریت بازار قرار گیرد، می‌تواند همچنان درخشان‌ترین نشان کشاورزی ایران در جهان باقی بماند.

انتهای خبر/