به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «خاورستان»، یکی از آیین‌های کهن و با قدمت هزارساله در خراسان جنوبی؛ «آیین چراغ برات» است که در روز‌های ۱۲ تا ۱۴ شعبان برای گرامیداشت درگذشتگان، طلب مغفرت و آمرزش، شادی روح و زنده کردن یاد و خاطره آنها انجام می‌شود.

چراغ برات یک آیین در بین ایرانیان به‌خصوص اهالی خراسان است که با عناوین مختلفی چون عید برات، شب برات، چراغ برات و… نیز شناخته می‌شود و با آداب‌ورسوم مختلفی برگزار می‌شود.

دامنه این رسم آن‌چنان گسترده است که اهالی خراسان جنوبی از ماه شعبان با عنوان «ماه برات» یاد می‌کنند.

برات در خراسان جنوبی مصداقی بر اعتقاد به اصل معاد است که مردم در این خطه با انجام اعمال مخصوص به استقبال آن می‌روند، این مراسم به مدت سه روز و با عناوین مختلفی از‌جمله برات غریبان، برات اسرا، برات مسافران، برات زنده‌ها و برات مرده‌ها برگزار می‌شود که از این میان‌برات مرده‌ها در ١٤ شعبان با شور و حال خاصی برگزار می‌شود.

حضور بر سر مزار درگذشتگان و توزیع خیرات و نذوراتی ازجمله کیک و شیرینی و شکلات و خرما، پخت انواع نان‌های سنتی مانند روغن جوشی، چلبکی، کم‌اچ و حلوا و پخش آن در بین مردم به‌ویژه کودکان از مراسم ایام برات در خراسان جنوبی است که به اعتقاد مردم این منطقه، پخت این خوراکی‌ها باید قبل از غروب آفتاب انجام شود.

در این‌روز بازماندگان اموات با پهن کردن فرش و خیرات و پخش انواع خوراکی و خواندن روضه یاد و خاطره تازه گذشته را گرامی می‌دارند و قرائت قرآن و فاتحه نیز در این راستا هدیه‌ای است که از سوی مردم نثار روح درگذشتگان می‌شود.

‌

برات در فرهنگ مردم خراسان

حسین زنگویی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «خاورستان»، اظهار کرد: مردم خراسان جنوبی ماه شعبان را ماه برات می نا‌مند و بر این باورند که این ماه؛ ماهِ مردگان است و باید چراغ برات مردگان را روشن نگه داشت.

وی افزود: اطرافیان مردگان، به‌ویژه مردگانی که سرِسال آن‌ها یا به عبارتی اولین سالگشت مرگ آنان است، از روز دَهم ماه برات تقریبا هر روز عصر‌ها به قبرستان و کنار قبور مرده‌ها می‌روند و شب‌ها، بعد از نماز مغرب وعشا درِ خانه‌ی مرده را باز و به‌اصطلاح چِراغ برات خانه‌ی او را روشن نگه می‌دارند تاهمسایگان وخویشان بیایند و برای عفو و تعالی روح او فاتحه بخوانند.

کارشناس فرهنگ عامه خراسان جنوبی بیان کرد: اوج مراسم برات که تقریبا قریب به اتفاق مردم، در آن شرکت می‌کنند روز چهاردهم شعبان است که آن را «روز برات مردگان» می‌دانند.

وی با بیان اینکه قبل از این‌روز؛ وابستگان مردگان در هر نقطه‌ای از کشور که سکونت داشته باشند خود را برای روز برات به زادگاهشان می‌رسانند تا در کنار قبور مردگان حاضرشوند، ادامه داد: خانواده‌ها از صبح به قبرستان می‌روند و بر سرِ خاک اهل قبور به‌ویژه آنهایی که تازه مرده‌اند فاتحه می‌خوانند و سپس کنار قبر مرده‌ی خود می‌ایستند تا دیگران هم بیایند و فاتحه و اخلاص بخوانند.

زنگویی افزود: در این‌ روز هر یک از وابستگان مرده، به تناسب قدرت مالی و ارادتش به مرده، اجناسی مثل خرما، نقل، شکلات و نان روغنی خاصی به نام روغَه جوشی ruqajuši  (روغن جوشی) و در سال‌های اخیر، انواع کیک و شیرینی بر سر قبر مرده‌ها می‌آورند و به‌صورت‌های مختلف، آن‌ها را میان حاضران و وابستگان و فقیران تقسیم می‌کنند.

او عنوان کرد: در باور مردم هست که روح مرده‌ها روز برات در کنار قبر‌ها حاضرمی شوند و هر چیزی را که زنده‌ها برای اموات بفرستند، در آن عالم، به‌دست آن‌ها می‌رسد. مرده‌ها از نذوراتی که روز برات به‌دست آن‌ها می‌رسد، خوشحال می‌شوند. اگر هم کسی پدر و مادرش را فراموش کند و روز برات به زیارت قبورشان نرود یا اگر به نیت آمرزش مرده‌ها، از چیز‌های نا‌قابل یا کم‌ارزشی خیرات کند، ارواح مرده‌ها آزرده خاطر می‌شوند.

برات غریبان

کارشناس فرهنگ عامه خراسان جنوبی اظهار کرد: همچنین مردم خراسان جنوبی روز دوازدهم شعبان را نیز برات غریبان می‌نامند و در این‌روز به یاد کسانی که از جا‌ها و مناطق دیگر به این نواحی آمده‌اند و در غربت مرده و غریب مانده‌اند، فاتحه می‌خوانند و خیرات می‌دهند چون آن‌ها را غریب و بی‌کَس می‌دانند. درمنطقه‌ای از بیرجند که به قبرستان «گبرها» مشهور است، تپه‌ای است که به قبرستان غریب‌ها شناخته می‌شده است.

برات شهیدان

زنگویی با بیان اینکه مردم بیرجند، روز سیزدهم شعبان را هم «برات شهیدان» می‌نامند، گفت: اکثر مردم بومی که از واقعه شهدای باقریه خبر دارند، در این‌روز به مزار شهدای باقریّه می‌روند و با تقسیم نذورات و قرائت فاتحه برای آن‌ها و دیگر شهیدان دور از وطن و بی‌نام و نشان،، طلب رحمت و مغفرت می‌کنند.

وی افزود: باور مردم این است که این شهدا، نباید غریب بمانند و فراموش شوند. البته این مراسم هر‌ساله به طور غیررسمی و پراکنده برگزار می‌شود.

برات مردگان

زنگویی با بیان اینکه منظور از «برات مرده ها» روز چهاردهم ماه شعبان است که به روز «برات» و «برات مرده ها» معروف است، عنوان کرد: در شب قبل از این‌روز، کسانی که مرده‌ی تازه‌ای دارند، به یاد آن‌ها مجالسی در خانه‌ها یامساجد برپا می‌کنند و خیرات می‌دهند.

او ادامه داد: در روز چهاردهم برات (شعبان)، تقریبا همه‌ مردم محلات به قبرستان‌ها می‌روند و در کنار قبور مردگان خود می‌ایستند تا دوستان واقوام بیایند و برای مرده‌ی آن‌ها فاتحه‌ای بخوانند. بازماندگان ضمن تشکر از مردم، با مختصر تنقلاتی از آن‌ها پذیرایی می‌نمایند. درپایان مراسم، اطرافیان مرده، بازمانده‌ی تنقلات را بین فقرا تقسیم می‌کنند. به پندارمردم این اجتماعات و این بذل و بخشش کردن‌ها باعث شادی روح و آمرزش مرده می‌شود.

برات زندگان

کارشناس فرهنگ عامه خراسان جنوبی اظهار کرد: مردم روز پانزدهم شعبان را به مناسبت ولادت امام زمان (ع) که زنده و حاضر هستند، روز« برات زنده ها»حساب می‌کنند و به همین باور، در مجالس مختلف حاضر می‌شوند و به تناسب امکانات مادی خود، جلساتی برگزار می‌کنند وبه پذیرایی از حاضران می‌پردازند.

وی افزود: مردم بر این باورند که هر چه در این‌روز برای زنده کردن نام اهل‌بیت به‌ویژه تعجیل فرج امام زمان (ع) هزینه کنند، ذخیره‌ آخرت زنده‌ها خواهد شد.

زنگویی در پایان گفت: واژه یا لفظ «براتی» در فرهنگ مردم خراسان جنوبی به دو معنی به‌کارمی رود که یکی به معنای مجالس ختم و ترحیمی است که در اولین شب‌و‌روز ماه برات (چهاردهم شعبان) برای متوفا برگزار می‌شود و اطرافیان مرده به تناسب مالی وامکانات خود از مهمانان پذیرایی می‌کنند و معنای دیگر آن هم؛ هدایای جنسی از قبیل شام و نهار یا انواع نان‌های روغنی است که صاحبان خیر به نیت آمرزش مردگان، در روز‌های دوازدهم تا پانزدهم ماه برات یا شعبان برای همسایگان و هم محله‌ای‌هایشان، هدیه می‌برند تا آن‌ها برای آمرزش امواتشان دعا نمایند و به‌اصطلاح فاتحه‌ای بخوانند.

گفتنی است مراسم سنتی چراغ برات در تاریخ ٤/١١/١٣٩١ به شماره ٨٠٩ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

‌

انتهای خبر/۷