به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «خاورستان»، در دل کویر خراسان جنوبی، جایی که شن‌های داغ و بادهای سوزان گاهی جان انسان را آزرده می‌کنند، باغ‌های تاریخی این دیار همچون نگین‌هایی سبز و سرسبز در دل خشک و بی‌روح کویر می‌درخشند. این باغ‌ها نه تنها فضایی برای آرامش و پناه از گرما هستند، بلکه هر کدام داستانی از هنر، مهندسی و زندگی در دل سختی‌ها را روایت می‌کنند. 

جایی که درختان سرسبز و جویبارهای پرآب، در کنار معماری باشکوه و تاریخی، همگان را به سفر در زمان و مکانی متفاوت می‌برند. باغ‌های ایرانی، به ویژه در خراسان جنوبی، با طراحی‌های خاص و استفاده هوشمندانه از منابع طبیعی، همچون پارادایس‌هایی در دل کویر به شمار می‌روند که در هر گوشه و کنارشان می‌توان از زیبایی‌ها و حکایت‌های پنهان در تاریخ و فرهنگ این سرزمین آگاه شد. 

این باغ‌ها نه تنها جاذبه‌های گردشگری هستند، بلکه گنجینه‌های فرهنگی‌ هستند که درختان‌شان، دیوارهایشان، و جویبارهایشان هرکدام به نوعی گواهی بر نبوغ و خلاقیت ایرانیان در بهره‌برداری از منابع طبیعی‌اند.

سه ویژگی اصلی و شاخص در طراحی این باغ‌ها قابل مشاهده است که عبارتند از وجود عنصر آب در قالب جوی‌ها یا حوض‌ها که به طور محوری در باغ جریان دارند، وجود عمارت یا ساختمانی زیبا در مرکز باغ، و دیوارهای بلند اطراف که فضایی خصوصی و محافظت‌شده ایجاد می‌کنند. این ویژگی‌ها در کنار درختان کهنسال، گل‌ها و گیاهان متنوع و جویبارهای جریان‌دار، به این باغ‌ها جلوه‌ای دل‌انگیز و بی‌نظیر بخشیده‌اند.

باغ‌های تاریخی خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی با دارا بودن ۱۱۹ باغ تاریخی که ۶۵ مورد از آنها در فهرست میراث ملی ثبت شده است، یکی از مراکز مهم گردشگری در ایران به شمار می‌آید. از جمله باغ‌های برجسته و تاریخی این استان می‌توان به باغ اکبریه، باغ رحیم‌آباد، باغ شوکت‌آباد، باغ معصومیه و باغ منظریه اشاره کرد که هر کدام ویژگی‌های منحصر به فردی دارند و با توجه به معماری، فضای سبز و تاریخچه‌اشان، مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته‌اند.

 باغ اکبریه، میراث جهانی

باغ و عمارت اکبریه یکی از برجسته‌ترین و شناخته‌شده‌ترین باغ‌های ایرانی است که در سال ۱۳۹۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این باغ که در اواخر دوران زندیه و اوایل دوره قاجار ساخته شده، در دل بیرجند واقع شده و در گذشته محل اقامت حکام و مقامات محلی بوده است.

معماری این باغ به نحوی است که از آب به صورت بهینه استفاده می‌شود؛ درختان کاج در کنار جوی‌ها کاشته شده‌اند تا سایه آنها از تبخیر آب جلوگیری کند. وجود درختان غیرمثمر و مثمر از جمله پسته و انار، به این باغ تنوع زیستی شگفت‌انگیزی بخشیده است. امروز این باغ با تبدیل شدن به مجموعه‌ای فرهنگی، میزبان موزه‌های مختلف است که به تاریخ و فرهنگ منطقه اختصاص دارند.

باغ اکبریه با وسعت ۴۵ هزار متر مریع است امروز دارای نوع کاربری متفاوت نسبت به زمان ساخت خود شده و دارای موزه باستان‌شناسی، موزه مردم‌شناسی، موزه فرهنگ خراسان و موزه مشاهیر است که گردشگران می‌توانند از آنها دیدن کنند.

باغ رحیم‌آباد گنجینه‌ای از درختان سرو و سپیدار

باغ رحیم‌آباد که در فاصله یک کیلومتری از باغ اکبریه قرار دارد، یکی دیگر از آثار تاریخی مهم بیرجند است. این باغ شامل عمارت، انبارها، حوضخانه و اتاق‌های خدمه است و با درختان سرو، کاج و درختان مثمر چون زردآلو و زرشک، فضایی سبز و دلپذیر به وجود آورده است. معماری این باغ به سبک ایرانی-اسلامی است و به عنوان یکی از نمادهای معماری محلی خراسان جنوبی شناخته می‌شود.

باغ شوکت‌آباد پیشانی سبز بیرجند

باغ شوکت‌آباد که در پنج کیلومتری شرق بیرجند قرار دارد، بیش از ۱۲۰ سال قدمت دارد و به عنوان یکی از مکان‌های تفریحی در دوران قاجار شناخته می‌شد. این باغ و عمارت آن به سبک معماری قاجاریه ساخته شده‌اند و ویژگی‌های منحصر به فردی دارند که در کمتر باغی دیده می‌شود.

این باغ، به واسطه طراحی خاص و استفاده از مصالح سنتی مانند آجر، خشت و کاهگل، دارای فضاسازی منظم و هماهنگ است. از جمله ویژگی‌های برجسته آن، ارتباط فضایی بین اتاق‌ها و ساختمان‌ها از طریق راهروها و دالان‌ها است که به لحاظ معماری در نوع خود منحصر به فرد است.

باغ معصومیه؛ ترکیب هنر و طبیعت

باغ و عمارت معصومیه که در نزدیکی غرب بیرجند واقع شده، دارای عمارت‌هایی با نقوش هندسی و تزئینات آجری خاص است. این باغ که در دوران پهلوی ساخته شده، به دلیل استفاده از قوس‌های هلالی و طراحی پلان‌های چند ضلعی، از لحاظ معماری بسیار جالب توجه است. درختان کاج، زردآلو و زرشک از جمله گیاهان غالب در این باغ هستند.

تفرجگاهی در ارتفاعات

باغ منظریه که در ارتفاعات باقران و بر دامنه‌های جنوب بیرجند قرار دارد، نه تنها به دلیل زیبایی طبیعی‌اش، بلکه به دلیل داشتن عمارت تاریخی که روزگاری محل کنسولگری انگلیس بوده است، شهرت دارد. این باغ با طراحی شیب‌دار و استفاده از معماری اروپایی در کنار عناصر معماری ایرانی، ترکیب بی‌نظیری از فرهنگ‌ها و سبک‌ها را به نمایش می‌گذارد.

باغ گلشن طبس نماد طبیعت در کویر

باغ گلشن طبس که متعلق به دوره افشاریه و زندیه است، به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه‌اش، درختان متنوعی از مناطق سردسیر و گرمسیر را در کنار هم دارد. این باغ که در نزدیکی چشمه‌های سرد و گرم قرار دارد، در طراحی خود از جریان آب برای آبیاری استفاده کرده است و به عنوان یک جاذبه گردشگری در استان خراسان جنوبی به شمار می‌آید.

ویژگی‌های مشترک در باغ‌های ایرانی

تمام این باغ‌ها با ویژگی‌های مشترکی از جمله استفاده بهینه از آب، معماری خاص ایرانی، و پوشش گیاهی متنوع شناخته می‌شوند. وجود حوض‌ها، جوی‌ها و کانال‌های آب که به صورت محوری در باغ‌ها جریان دارند، از ویژگی‌های بارز این باغ‌ها است. همچنین، دیوارهای بلند و عمارت‌های مرکزی که در دل باغ‌ها قرار دارند، نه تنها به عنوان نمادهای زیبایی‌شناسی، بلکه به عنوان سازه‌های دفاعی و حفاظتی نیز عمل می‌کنند.

باغ‌های تاریخی خراسان جنوبی، نمونه‌های بی‌نظیری از هنر و مهندسی ایرانی هستند که توانسته‌اند در دل طبیعت سخت و بیابانی زندگی را به شکلی زیبا و شگفت‌انگیز به نمایش بگذارند. این باغ‌ها نه تنها برای ساکنان محلی، بلکه برای گردشگران داخلی و خارجی که به دنبال کشف تاریخ، فرهنگ و معماری ایران هستند، جاذبه‌ای بزرگ به شمار می‌آیند.

انتهای گزارش/10