به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «خاورستان» در خراسان جنوبی ماه مبارک شعبان به عنوان ماه برات مشهور است و مردم این استان با این نام از این ماه یاد می‌کنند. علت شهره شدن ماه شعبان به نام برات، برگزاری آیین "چراغ برات" به عنوان یکی از آیین‌های کهن خراسان جنوبی با قدمتی هزارساله در این ماه است که این آیین در تاریخ ۴/۱۱/۱۳۹۱ به شماره ۸۰۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

بر اساس این آیین مردم خراسان جنوبی برای گرامیداشت یاد و نام درگذشتگان‌شان و همچنین اهدای صدقه برای آمرزش آن‌ها، در روز‌های ۱۲ تا ۱۴ شعبان به قبرستان‌ها رفته و بر سر مزار اموات‌شان حاضر می‌شوند.

در خراسان جنوبی مراسم ویژه «برات» با عناوین مختلفی چون عید برات، شب برات، چراغ برات و… شناخته می‌شود و در شهرستان‌های مختلف استان، با آداب‌ورسوم خاص خود برگزار می‌شود.

در این روز مردم با پهن کردن فرش بر سر مزار درگذشتگان، برای آمرزش اموات خود خیرات و نذوراتی ازجمله کیک و شیرینی و شکلات و خرما توزیع می‌کنند. پخت انواع نان‌های سنتی مانند روغن جوشی، چلبکی، کماچ و حلوا و پخش آن در بین مردم به‌ویژه کودکان از مراسم ایام برات در خراسان جنوبی است و قرائت قرآن و فاتحه نیز در این راستا هدیه‌ای است که از سوی مردم نثار روح درگذشتگان می‌شود.

برات در خراسان جنوبی مصداقی بر اعتقاد به اصل معاد است که مردم در این خطه با انجام اعمال مخصوص به استقبال آن ‌می‌روند، این مراسم به مدت سه روز و با عناوین مختلف برگزار می‌شود و مردم هر روز را با بزرگداشت قشر خاصی از مسلمانان برگزار می‌کنند.

برات یک رویداد مهم دینی است

حسین زنگویی نویسنده و پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان‌جنوبی در خصوص روز برات در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «خاورستان» اظهارکرد: برات ازجمله مراسم معنوی و ارزشمندی است که از یک طرف ریشه در فرهنگ کهن ایران زمین دارد و از طرف دیگر یادآور برخی رویداد‌های مهم دینی است.

وی افزود: بسیاری از مردم تقریباً این روز را در حدِّ یک باور، یعنی یادکردن مردگان، دعا خواندن و دادن خیرات برای آمرزش اموات خلاصه می‌کنند، اما بعضی روشنفکرنما‌ها، "برات" را از مراسم عوام به شمار می‌آورند و برخی گروه‌های دیگر می‌کوشند جایگاه آن را نادیده بیانگارند.

پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان‌جنوبی در خصوص ریشه دینی این مراسم اظهارکرد: چنان که می‌دانیم در ابتدای اسلام، بیت المقدس قبله‌ی مسلمانان بود. ‌یهودیان پیامبر اسلام و مسلمانان را سرزنش می‌کردند و می‌گفتند که او به سوی قبله ما می‌ایستد و نمازمی خواند. پیغمبراسلام و مسلمانان از این تحقیر و سرزنش‌یهودیان در رنج بودند. برهمین اساس، پس از مدتی به درخواست پیامبراسلام، خداوند قبله‌ی مسلمانان را از بیت المقدس به کعبه تحویل داد.

وی افزود: نقل شده است که پیامبر(ص) در روزتحویل قبله به دیدار مادر"براء بن معرور" درکوی بنی سلمه‌ی مدینه رفته بود. پس ازصرف نهار، هنگام ظهر شد و حضرت درمسجد آن محله به ادای فریضه‌ی ظهر پرداخت. در رکعت دوم، جبرییل فرود آمد و دستور تحویل قبله از بیت المقدس به مسجدالحرام را آورد و چون بیت المقدس سمت شمال مدینه و مسجدالحرام سمت جنوب آن بود، پیامبر(ص) به عکس آن جهت که روی بدان داشت، روی آورد و صف عقب جماعت صف پیشین شد.

زنگویی ادامه داد: به قول اکثرسیره‌نویسان، این واقعه درنیمه‌ی شعبانی بود که هجده ماه ازهجرت گذشته بود و ازاین زمان بود که نیمه‌ی شعبان برای مسلمان اهمیت دینی پیداکرد و مسلمان در شب‌های نیمه‌ی شعبان با آیین‌های خاص آن را گرامی می‌داشتند تا کم کم فراگیرشد و عمومیت پیداکرد و به عنوان یک باور و آیین عمومی به شعرشاعران، آثار دانشمندان و سفرنامه‌های سیّاحان راه یافت.

وی بیان کرد: مردم خراسان جنوبی نیز، ماه شعبان را ماه "برات"می نامند و از شب دوازدهم تا شب پانزدهم، یعنی چهارشبانه روز به یادغریبان، شهیدان، مردگان و زندگان مراسمی برپا می‌کنند.

او افزود: بنا به اعتقاد شیعیان چون ولادت امام مهدی(ع) درسده‌ی سوم هجری اتفاق افتاده، این شب، شب مهمی است، همچنین مسلمانان پیش از ولادت این حضرت هم این شب را به دلیل تغییرجهت قبله از بیت المقدس به سمت کعبه گرامی می‌داشته‌اند.

روشن کردن چراغ برات مردگان

پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان‌جنوبی بیان کرد: مردم براین باورند كه دراین ماه، چراغ برات مردگان باید روشن باشد، یعنی لازم است که اطرافیان مرده، شب برات درخانه‌ی مردگان به‌ویژه کسی که تازه فوت کرده، حاضر باشند و چراغ خانه‌اش را مانند دوران حیاتش، روشن کنند تا یادش فراموش نشود و با قرائت قرآن، خواندن دعا و بخش کردن نذورات خاطرات او را گرامی بدارند، چون براین باورند که مرده‌ها درشب برات اجازه پیدا می‌کنند به خانه و زندگی خود بروند. می‌گویند روح مرده به خانه‌اش می‌آید، دورخانه می‌چرخد و رفتار و گفتار واعمال آن‌ها را نگاه می‌کند. اگرچراغ خانه‌ی آن‌ها روشن و بازماندگان به یادشان باشند، خوشحال می‌شوند و دعا می‌کنند، اگر خانه تاریک باشد، غمگین واندوهناک می‌شوند ونفرین می‌کنند.

وی ادامه داد: اطرافیان مردگان، به ویژه مردگانی كه سرِسال آن‌ها است، یعنی اولین سالگرد مرگ آنان است، ازروزدَهم ماه برات تقریباً هر روز عصر‌ها به قبرستان و كنار قبر مرده‌ها ‌می‌روند و شب‌ها، بعد از نماز مغرب وعشا، درِ خانه‌ی مرده را باز و به اصطلاح " چِراغ برات" او را روشن نگه می‌دارند تا همسایگان و خویشان بیایند و برای عفو و آمرزش و تعالی روح او فاتحه بخوانند.

برات غریبان

زنگویی گفت: مردم خراسان جنوبی روزدوازدهم شعبان را"برات غریبان"، می‌نامند و دراین روز به یاد غریبان عالم و بخصوص کسانی که در گذشته‌ها از جا‌ها و مناطق دیگر به این نواحی آمده‌اند و در غربت مرده و غریب مانده‌اند، فاتحه می‌خوانند و خیرات می‌دهند چون آن‌ها را غریب و بی‌کَس می‌دانند.

وی افزود: هم اکنون هم درکنارقبرستان قدیمی بیرجند که به قبرستان "گبرها"مشهور است، تپه‌ای است که به قبرستان غریب‌ها شناخته می‌شده است. در نهبندان نیز تپه‌ای در کنار آسیا‌های بادی به نام تپّه‌ی غریبان وجود دارد، که درگذشته افراد غریب و غیربومی را در آن جا دفن می‌کرده‌اند.

برات شهیدان

پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان‌جنوبی اظهارکرد: مردم بیرجند، روزسیزدهم شعبان را هم "برات شهیدان" می‌نامند و به یاد شهدا‌ی راه اسلام خیرات و نذری می‌دهند. اکثرمردم بومی که از واقعه‌ی شهدای باقریه خبردارند، دراین روز به مزارشهدای باقریّه ‌می‌روند و با تقسیم نذورات و قرائت فاتحه برای آن شهدای عزیز، طلب رحمت و مغفرت می‌کنند. باورمردم این است که این شهدا چون از نوادگان امام باقر(ع)هستند، نباید غریب بمانند و فراموش شوند. این مراسم هرساله به طور مردمی و غیررسمی وامروزه به صورت برنامه‌ریزی شده برگزارمی شود.

برات مردگان

زنگویی تاکید کرد: اوج مراسم برات كه تقریباً قریب به اتفاق مردم، همه درآن شركت می‌كنند روز چهاردهم شعبان است كه آن را"برات مردگان"می‌دانند. قبل ازاین روز، وابستگان مردگان در هر نقطه‌ای از کشور که سکونت داشته باشند، خود را برای روز برات به زادگاهشان می‌رسانند تا درکنار قبور مردگان حاضرشوند.

وی بیان کرد: خانواده‌ها‌ی درگذشتگان، ازصبح به قبرستان ‌می‌روند و بر سر خاک اهل قبور به ویژه آن‌هایی كه تازه مرده‌اند، فاتحه می‌خوانند وسپس كنارقبرمرده‌ی خودمی‌ایستند تا دیگران هم بیایند، اخلاص بخوانند. دراین روز هر یک از وابستگان مرده، به تناسب قدرت مالی و اخلاص و نذر خودش، تنقّلاتی مثل خرما، نقل، شكلات و نان روغنی خاصی به نام روغَه جوشی ( روغن جوشی) و درسال‌های اخیر، انواع كیك و شیرینی کنار قبر مرده می‌آورند و به صورت‌های مختلف، آن‌ها را میان حاضران و وابستگان و فقیران تقسیم می‌كنند.

او ادامه داد: مردم بر این باورند که روزبرات که مردم به کنارقبر‌ها ‌می‌روند، روح مرده‌ها درکنارقبر‌ها حاضرمی شوند و هرچه برای اموات دراین جا بفرستند، در آن عالم، به دست آن‌ها می‌رسد و مرده‌ها از نذوراتی که به دست آن‌ها می‌رسد، خوشحال می‌شوند وصاحب نذورات را دعا می‌کنند. همچنین معتقدند که اگرکسی پدر و مادرش را فراموش کند و روز برات به زیارت قبورشان نرود، "عاق بعدازمرگ" می‌شود، یا هم اگربرای مرده‌ها چیز‌های بد یا کم ارزش بفرستند، مرده هاناراحت می‌شوند. در باورمردم هست که دراین چندروز؛ مردگان آزادند و منتظرند تا منسوبین آن‌ها به دیدنشان بروند و چیز‌های نذری ببرند.

وی گفت: در خراسان جنوبی عموم بازماندگان درجه اول متوفی از اوّل تا پانزدهم ماه برات هر شب هنگام غروب نان روغنی می‌پزند و میان اهالی تقسیم می‌کنند تا مردم برای مرده فاتحه‌ای بخوانند.

برات زندگان

پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان‌جنوبی بیان کرد: همچنین مردم استان روزپانزدهم شعبان را به مناسبت ولادت امام زمان (عج) و به برکت اینکه زنده هستند، روز" برات زنده ها" حساب می‌کنند. بر همین اساس هرکس به تناسب امکانات مادی خود، جلساتی برگزارمی کنند و به پذیرایی از حاضران می‌پردازند و معتقدند که هرچه در این روز برای زنده کردن نام اهل بیت(ع) به ویژه تعجیل فرج امام زمان (عج)هزینه کنند، ذخیره‌ی آخرت زنده‌ها خواهد شد.

وی یادآور شد: لفظ "براتی" درفرهنگ مردم خراسان جنوبی به دو معنی به کارمی رود که یک مورد آن به معنای مجالس ختم و ترحیمی است که در اولین شب و روز ماه برات(چهاردهم شعبان) برای متوفا برگزار می‌شود و اطرافیان مرده به تناسب مالی و امکانات خود از مدعوین پذیرایی می‌کنند.

وی افزود: معنای دیگر لفظ "براتی" هم هدایایی از قبیل شام و نهار یا انواع نان‌های روغنی است که صاحبان خیر به نیت آمرزش مردگان، در روز‌های دوازدهم تا پانزدهم ماه برات برای همسایگان و هم محله‌ای‌هایشان هدیه می‌برند تا آن‌ها برای آمرزش امواتشان به اصطلاح فاتحه‌ای بخوانند.

فلسفه اصلی برات به فراموشی سپرده شده

زنگویی با بیان اینکه منشأ برات امری مهم و کاملاً دینی یعنی همان تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به مسجدالحرام بوده است که کم کم به دلیل مرور زمان و وارد شدن برخی اغراض متعصبانه، فلسفه‌ی اصلی آن به فراموشی سپرده شده است، گفت: متأسفانه امروزه بیشترمردم شب برات را به عنوان شب تعیین قبله‌ی مسلمانان نمی‌شناسند تا گرامی بدارند. به خاطرهمین فراموشی تاریخی، دیگر مراسم احیای شب برات درکنارخانه خداوند، در محافل ومساجد مسلمانان برگزار نمی‌شود، اما شیعیان، شب برات را دست کم به عنوان شب ولادت آخرین منجی بشر و اقامه‌کننده‌ی عدالت جهانی، گرامی می‌دارند و در آن شب و روزش برنامه‌هایی برگزارمی کنند که بسیار پسندیده است.

وی با اشاره به گرامیداشت روز برات و توزیع نذوراتی از نوع خرما، انواع شیرینی‌ها، انواع نان‌ها و... در میان مردم، اظهارکرد: متأسفانه طی سال‌های اخیر این مراسم به سمت اسراف و تجمل گرایی پیش رفته است و توزیع اینگونه خوراکی‌ها در بین مردم، نه باری از دوش فقیری برمی دارد و نه نفعی به بنای خیری می‌رساند.

زنگویی تأکید کرد: اگر تا چند دهه‌ی گذشته انواع نان‌ها و روغن جوشی‌ها از مهم‌ترین اقلام نذورات روز برات به حساب می‌آمد، به آن دلیل بود که نان مهم‌ترین ودیریاب‌ترین کالای سبد خوراکی مردم بود واکثر مردم برای تأمین نان خانواده‌هایشان مشکل داشتند، ازاین رو مردم بهترین و مهم‌ترین داشته‌های خود، یعنی نان را برای آمرزش امواتشان نذر می‌کردند.

وی افزود: اما امروزه به برکت دولتی شدن تقسیم آرد و نان درجامعه، نان، خرما وشکلات برای سبد تغذیه‌ی خانواده‌ها، اهمیت اولویت داری ندارد. ازاین رو به نظر می‌رسد که اگر مردم ضمن تقسیم برخی از نذورات به صورت محترمانه و رعایت نکات بهداشتی در این ایام، دست همت برآورند و نذورات خود را به تهیه‌ی اجناسی از قبیل پوشاک، نوشت‌افزار‌های مختلف، اقلام دارویی، کمک‌های جهیزیه‌ای، تهیه‌ی گوشت، برنج، کمک به مراکزخیریه و... اختصاص دهند تا دردی را از دل گرفتاری بردارند و موجبات رضایت خداوند و آرامش خاطر بندگان اورا فراهم کنند، بسیار پسندیده‌تر خواهد بود.

انتهای پیام/۷