به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «خاورستان»، مهدی کاظمی‌فرد در یادداشتی نوشت: استان خراسان جنوبی، با وسعتی بیش از ۹ درصد از مساحت کل کشور، یکی از غنی‌ترین استان‌های ایران از نظر منابع معدنی به شمار می‌رود.

 ذخایری که می‌توانند این خطه از شرق کشور را به قطب مهم معدن کشور و حتی منطقه تبدیل کنند. ذخایر طلا، مس، آهن، منگنز، کرومیت، زغال‌سنگ، سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی، خاک‌های صنعتی و سنگ‌های ساختمانی با کیفیت بالا، بخشی از این گنجینه‌های معدنی هستند که تاکنون بهره‌برداری مناسبی از آنها نشده است.

قابلیت‌های معدنی خراسان جنوبی؛ ذخایری پنهان با ظرفیت عظیم

خراسان جنوبی به عنوان «استان طلایی کشور» شناخته می‌شود؛ زیرا ده‌ها معدن طلا در این منطقه وجود دارد که فقط بخشی از آنها فعال است و بخش بزرگی از ذخایر هنوز در مراحل اولیه اکتشاف و شناسایی قرار دارند. این استان همچنین تنوع قابل توجهی از مواد معدنی دارد که می‌تواند به عنوان منبع تامین مواد اولیه صنایع مختلف نقش ایفا کند.

علاوه بر این، وجود عناصر نادر و استراتژیک در برخی نقاط استان نشان می‌دهد که پتانسیل‌های معدنی خراسان جنوبی تنها به ذخایر شناخته شده محدود نمی‌شود و می‌تواند در آینده نزدیک موقعیت استراتژیک‌تری در اقتصاد ملی و منطقه‌ای کسب کند.

سنگ‌های ساختمانی این استان، به ویژه گرانیت‌های نهبندان، از کیفیت بسیار بالایی برخوردارند و می‌توانند بازارهای بین‌المللی را هدف قرار دهند. ظرفیت صادرات سنگ‌های ساختمانی استان با برنامه‌ریزی درست و زیرساخت‌های مناسب می‌تواند به بیش از ۱۰۰ میلیون دلار در سال برسد که این رقم حدود یک‌چهارم صادرات فعلی استان را تشکیل می‌دهد.

چالش‌های اساسی در مسیر توسعه معدن

با وجود این ظرفیت‌های عظیم، توسعه بخش معدن خراسان جنوبی با مشکلات عدیده‌ای روبه‌روست که مانع بهره‌برداری کامل از این گنجینه‌ها شده است

اکتشافات ناقص و پراکنده: بسیاری از معادن مهم استان هنوز به طور کامل شناسایی و اکتشاف نشده‌اند. فقدان مطالعات عمیق و سیستماتیک باعث شده جایگاه واقعی ذخایر معدنی استان به درستی مشخص نشود و سرمایه‌گذاران از ورود به این حوزه دلسرد شوند.

راکد بودن معادن: حدود ۷۰ درصد معادن سنگ ساختمانی استان راکد هستند. نبود زنجیره ارزش کامل، ضعف زیرساخت‌های فرآوری و بازاریابی، و کمبود تکنولوژی‌های پیشرفته، دلایل اصلی این رکود است.

نبود واحدهای فرآوری مدرن: مناطق معدنی مانند نهبندان فاقد واحدهای فرآوری به روز و تخصصی هستند. این مسأله باعث خام‌فروشی و کاهش ارزش افزوده محصولات می‌شود در حالی که استان‌های دیگر با ظرفیت کمتر، توانسته‌اند قطب‌های فرآوری محصولات معدنی را ایجاد کنند.

کمبود سرمایه‌گذاری و ضعف فرهنگ سرمایه‌گذاری بومی: سرمایه‌داران استان عمدتاً دارایی‌های خود را در شهرهای بزرگ متمرکز کرده‌اند و به سرمایه‌گذاری در زادگاه خود تمایل کافی نشان نمی‌دهند. این موضوع نشان‌دهنده نیاز به فرهنگ‌سازی و اعتمادسازی اقتصادی است.

مشکلات واردات ماشین‌آلات و تجهیزات: مقررات پیچیده، هزینه‌های بالا و فرآیندهای زمان‌بر واردات ماشین‌آلات معدنی به بزرگ‌ترین مانع توسعه تبدیل شده است و مانع ورود فناوری‌های نوین به استان شده است.

زیرساخت‌های ناکافی: کمبود آب، برق، راه‌آهن و حمل و نقل منظم، از جمله مشکلات زیرساختی است که فعالیت‌های معدنی را مختل کرده است.

حقوق دولتی معادن: افزایش بی‌رویه و غیرمنطقی حقوق دولتی معادن، بار مالی زیادی به معدن‌کاران وارد می‌کند و در برخی موارد منجر به تعطیلی پروژه‌ها شده است. این موضوع نیازمند بازنگری جدی و سیاست‌گذاری منصفانه است.

با توجه به چالش‌های متعدد و ضرورت بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های معدنی استان، ایجاد «منطقه آزاد معدنی» به عنوان راهکاری نوآورانه و اثربخش مطرح است. منطقه‌ای که بتواند با تسهیل واردات ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته، کاهش بروکراسی‌های اداری، معافیت‌های مالیاتی و بیمه‌ای و ایجاد بستر مناسب برای سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی، تحولی بنیادین در صنعت معدن استان به وجود آورد.

تجربه موفق مناطق آزاد دیگر کشور، نظیر چابهار، گویای آن است که چنین سیاست‌هایی می‌تواند موتور محرک توسعه اقتصادی استان‌های محروم و کمتر توسعه یافته باشد.

خراسان جنوبی به عنوان استانی با ریشه‌های عمیق فرهنگی و ادبی، می‌تواند علاوه بر توسعه معدن، از ظرفیت‌های فرهنگی و گردشگری بهره ببرد. پیوند بین معدن و هنر، همچون داستان فرهاد و بیستون، نشان می‌دهد که معدن‌کاری تنها یک فعالیت صنعتی نیست بلکه می‌تواند با شعر، فرهنگ و هنر عجین شود.

ایده‌هایی مانند برگزاری جشنواره‌های سنگ‌تراشی و ایجاد جاذبه‌های گردشگری معدنی می‌تواند علاوه بر درآمدزایی، به حفظ و معرفی فرهنگ و هنر استان کمک کند و گردشگران داخلی و خارجی را جذب نماید.

ضرورت مشارکت همه‌جانبه و همگرایی

تحقق اهداف توسعه‌ای در حوزه معدن خراسان جنوبی نیازمند همکاری و هم‌افزایی تمامی نهادهای دولتی، بخش خصوصی، رسانه‌ها، نخبگان، و مردم است. تنها با یک حرکت هماهنگ و پیوسته است که می‌توان پنجره فرصت تاریخی پیش‌رو را به یک دستاورد ملی و استانی تبدیل کرد.

در این مسیر، لازم است سیاست‌ها و قوانین بر اساس واقعیت‌های میدانی و نیازهای استان طراحی شوند و به جای رویکردهای سنتی، نگاهی نوآورانه، عدالت‌محور و مردمی پایه اتخاذ شود.

خراسان جنوبی در حوزه معدن ظرفیت‌های بی‌نظیر و بالقوه فراوانی دارد که می‌تواند موتور محرک توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه باشد. اما برای رسیدن به این هدف، باید چالش‌های ساختاری، زیرساختی و قانونی به صورت جامع و دقیق مورد توجه قرار گرفته و با ایجاد منطقه آزاد معدنی، بستر مناسبی برای جذب سرمایه و فناوری فراهم شود.

پیوند میان توسعه معدن و فرهنگ غنی استان می‌تواند علاوه بر رشد اقتصادی، به ارتقاء کیفیت زندگی و تقویت هویت فرهنگی مردم منطقه کمک کند. اگر همه ذی‌نفعان با اراده و همت به میدان بیایند، خراسان جنوبی می‌تواند در آینده‌ای نزدیک به قطب معدنی کشور و نمونه‌ای موفق در توسعه پایدار تبدیل شود.